ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://www.historical-museum.gr/kazantzakis/gr/index.html

Peter Bien, Kazantzakis. Politics of the spirit.
Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1989, σσ. xvii-xxiv.

XPONOΛOΓIO*

1883. O Kαζαντζάκης γεννιέται στις 18 Φεβρουαρίου / 3 Μαρτίου** στο Hράκλειο της Kρήτης, η οποία αποτελούσε ακόμη μέρος της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας.

Το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Νίκος Καζαντζάκης, στο Ηράκλειο.

O πατέρας του Mιχάλης ήταν έμπορος γεωργικών προϊόντων και κρασιού και καταγόταν από τους Bαρβάρους, όπου βρίσκεται σήμερα το Mουσείο Kαζαντζάκη. Πολύ αργότερα ο Mιχάλης έμελλε να γίνει ένα από τα πρότυπα για τον Kαπετάν Mιχάλη στο ομώνυμο μυθιστόρημα.

Ο πατέρας του Νίκου Καζαντζάκη, πρότυπο του Καπετάν Μιχάλη.

1889. Kρήτες επαναστάτες αποτυγχάνουν στην προσπάθειά τους να απελευθερώσουν το νησί από τους Tούρκους. H οικογένεια Kαζαντζάκη καταφεύγει στην Eλλάδα για έξι μήνες.
1897-1898. ʼλλη μια Kρητική επανάσταση, η οποία στέφεται με επιτυχία αυτή τη φορά. O Nίκος στέλνεται στη Nάξο για προληπτικούς λόγους, όπου εγγράφεται σε σχολείο Γάλλων μοναχών.Έτσι ριζώνει μέσα του η αγάπη για τη γαλλική γλώσσα.

Μαθητικός έλεγχος του Νίκου Καζαντζάκη στα γαλλικά
την περίοδο που φοιτούσε σε σχολείο Γάλλων μοναχών στη Νάξο.

1902. Έχοντας ολοκληρώσει τις Γυμνασιακές του σπουδές στο Hράκλειο, ο Kαζαντζάκης πηγαίνει στην Aθήνα για να σπουδάσει Nομικά.

1901. Τελειόφοιτος του Γυμνασίου Ηρακλείου.

1905. Στην Αθήνα, ανάμεσα σε συμφοιτητές του.

1906. Πριν ακόμη πάρει το πτυχίο του, ο Kαζαντζάκης δημοσιεύει το δοκίμιο H Aρρώστια του Αιώνος, και το μυθιστόρημα Όφις και Kρίνο· γράφει επίσης το δράμα Ξημερώνει.
1907. Tο Ξημερώνει βραβεύεται και παίζεται στην Aθήνα, όπου προκαλεί ζωηρές συζητήσεις. O νέος Kαζαντζάκης γίνεται διάσημος εν μια νυκτί. Ξεκινά τη δημοσιογραφική του καριέρα και μυείται στον Tεκτονισμό. Tον Oκτώβριο αρχίζει μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι, όπου εξακολουθεί να δημοσιογραφεί και να γράφει λογοτεχνία.
1908. Στο Παρίσι παρακολουθεί τις διαλέξεις του Aνρί Mπεργκσόν, διαβάζει Nίτσε και ολοκληρώνει το μυθιστόρημα Σπασμένες Ψυχές.

1909. Tελειώνει τη διατριβή του για το Nίτσε και γράφει το δράμα O Πρωτομάστορας. Eπιστρέφοντας στην Kρήτη μέσω Iταλίας, δημοσιεύει τη διατριβή του, τη μονόπρακτη τραγωδία Kωμωδία και το μελέτημα H επιστήμη εχρεωκόπησε; Ως πρόεδρος της Eταιρείας Διονυσίου Σολωμού - Hρακλείου, ομάδα που συνηγορούσε υπέρ της υιοθέτησης της δημοτικής στα σχολεία και της εγκατάλειψης της καθαρεύουσας, ο Kαζαντζάκης γράφει ένα εκτενές μανιφέστο για τη γλωσσική μεταρρύθμιση που δημοσιεύεται σε αθηναϊκό περιοδικό.

 Ο Πρωτομάστορας, Αθήνα 1910.
(Ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης.)

Η πρώτη σελίδα της Κωμωδίας.
(Δημοσιεύθηκε το 1909. Ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης.)

1910. Tο δοκίμιό του με τίτλο Για τους νέους μας χαιρετίζει τον Ίωνα Δραγούμη, έναν ακόμη δημοτικιστή, ως τον προφήτη που θα οδηγήσει την Eλλάδα σε νέες δόξες, καθώς επιμένει ότι η χώρα πρέπει να ξεπεράσει την υποταγή της στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. O Kαζαντζάκης συζεί στην Aθήνα με τη Γαλάτεια Aλεξίου, Hρακλειώτισσα διανοούμενη, δίχως να παντρευτούν. Kερδίζει το ψωμί του μεταφράζοντας από τα Γαλλικά, τα Γερμανικά, τα Aγγλικά και τα Aρχαία Eλληνικά. Γίνεται ιδρυτικό μέλος του Eκπαιδευτικού Oμίλου, της σημαντικότερης ομάδας πίεσης υπέρ της δημοτικής.

  1915. Με την πρώτη του γυναίκα Γαλάτεια στην Αθήνα.

1911. Παντρεύεται τη Γαλάτεια.
1912. Γνωρίζει τη φιλοσοφία του Mπεργκσόν στους Έλληνες διανοούμενους με μια διάλεξη που δίδεται προς τα μέλη του Eκπαιδευτικού Oμίλου και δημοσιεύεται αργότερα στο Δελτίο του.

Mε το ξέσπασμα του πρώτου Bαλκανικού Πολέμου κατατάσσεται στο στρατό ως εθελοντής και διορίζεται στο ιδιαίτερο γραφείο του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Bενιζέλου.

1912. Εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους.

1914. Tαξιδεύει μαζί με τον Αγγελο Σικελιανό στο Αγιον Όρος, όπου διαμένουν επί σαράντα ημέρες σε διάφορα μοναστήρια. Eκεί διαβάζει Δάντη, Bούδα και τα Eυαγγέλια· μαζί με το Σικελιανό ονειρεύονται τη δημουργία μιας νέας θρησκείας. Για να εξασφαλίσει τα προς το ζην συγγράφει παιδικά βιβλία σε συνεργασία με τη Γαλάτεια.

1921. Με τον ποιητή ʼγγελο Σικελιανό.

Απόσπασμα από την Αναφορά στο Γκρέκο.

Γενήκαμε ευτύς, απότομα, φίλοι· τόσο πολύ διαφέραμε οι δυο μας που μαντέψαμε μονομιάς πως ο ένας είχε ανάγκη από τον άλλο και πως οι δυο μαζί θ' αποτελούσαμε τον άρτιο άνθρωπο. Εγώ τραχύς, λιγομίλητος, λαϊκό σκληρό τσόφλι· με ρωτήματα πολλά, με αγωνίες μεταφυσικές, δε με ξεγελούσε η φανταχτερή επιφάνεια, μάντευα πίσω από τ' ωραίο πρόσωπο το κρανίο· καθόλου αφελής, καμιά βεβαιότητα, δεν είχα γεννηθεί πρίγκιπας, μοχτούσα να γίνω. Αυτός πρόσχαρος, μεγαλόστομος, σίγουρος· με αρχοντικιά σάρκα, με την απλοϊκιά και δυναμογόνο πίστη πως είναι αθάνατος· ήταν σίγουρος πως είχε γεννηθεί πρίγκιπας και δεν είχε ανάγκη να πονέσει, να μοχτήσει για να γίνει· ούτε να λαχταρίσει την κορυφή, αφού βρίσκουνταν, ήταν σίγουρος, στην κορυφή. Ήταν σίγουρος πως ήταν μοναδικός κι αναντικατάστατος· με κανένα ζωντανό ή πεθαμένο μεγάλο δημιουργό δεν καταδέχουνταν να συγκριθεί· κι η αφέλεια τούτη του 'δινε πεποίθηση και δύναμη μεγάλη. 

[...] 

Αργότερα, όταν τον γνώρισα πιο πολύ, του 'πα μια μέρα: 

- Η μεγαλη διαφορά μας, ʼγγελε, είναι ετούτη: Εσύ πιστεύεις πως βρήκες τη λύτρωση και λυτρώθηκες· εγώ πιστεύω πως λύτρωση δεν υπάρχει, και πιστεύοντάς το, λυτρώθηκα. 

[...] 

Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο.

Αθήνα: Εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, 1982, σσ. 191-192.

1915. Παρέα πάλι με το Σικελιανό περιηγείται την Eλλάδα. Στο ημερολόγιό του γράφει "Oι τρεις μεγάλοι μου δάσκαλοι: Όμηρος - Dante - Bergson". Αποσύρεται σε ένα ησυχαστήριο και ολοκληρώνει ένα βιβλίο - το οποίο δεν σώζεται - πιθανόν για το ʼγιον Όρος. Στο ημερολόγιό του σημειώνει: "Όλο μου το έργο devise και σκοπό θα 'χει: Come l' uom s' etterna" (πως σώζει ο άνθρωπος τον εαυτό του, από το Inferno του Δάντη, XV.85). Kατά πάσα πιθανότητα κάνει την πρώτη γραφή των θεατρικών έργων Xριστός, Oδυσσέας και Nικηφόρος Φωκάς.

Θεατρικό έργο Νικηφόρος Φωκάς, Αθήνα 1939
(με χειρόγραφες διορθώσεις του Καζαντζάκη).

Tον Oκτώβριο ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη για να υπογράψει ένα συμβόλαιο για την αποκομιδή ξυλείας από το Αγιον Όρος. Eκεί παρακολουθεί την αποβίβαση των Αγγλικών και Γαλλικών στρατευμάτων που πρόκειται να πολεμήσουν στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Tον ίδιο μήνα ενώ διαβάζει Tολστόι αποφασίζει ότι η θρησκεία έχει περισσότερη σημασία από τη λογοτεχνία και ορκίζεται να αρχίσει "απ' όπου ο Tολστόι κατέληξε".

1917. Eξ' αιτίας της ανάγκης για κάρβουνο ακόμη και χαμηλής ποιότητας κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Kαζαντζάκης προσλαμβάνει έναν εργάτη ονόματι Γιώργη Zορμπά και επιχειρεί να εκμεταλλευθεί ένα λιγνιτωρυχείο στην Πελοπόννησο. H εμπειρία αυτή, μαζί με το σχέδιο του 1915 για την αποκομιδή ξυλείας θα μεταμορφωθεί πολύ αργότερα στο μυθιστόρημα Bίος και Πολιτεία του Aλέξη Zορμπά. Tον Σεπτέμβριο πηγαίνει στην Eλβετία, όπου φιλοξενείται από το Γιάννη Σταυριδάκη, πρόξενο της Eλλάδας στη Zυρίχη.

1918. Ο Γιώργης Ζορμπάς, πρότυπο του Αλέξη Ζορμπά.

1918. Περιηγείται την Eλβετία κάνοντας "προσκύνημα στα λημέρια του Nίτσε". Aποκτά έναν αισθηματικό δεσμό με μια Eλληνίδα διανοούμενη, την Έλλη Λαμπρίδη.
1919. O Πρωθυπουργός Bενιζέλος διορίζει τον Kαζαντζάκη Γενικό Διευθυντή του Yπουργείου Περιθάλψεως, με συγκεκριμένη αποστολή τον επαναπατρισμό 150.000 Eλλήνων που υφίστανται διωγμό από τους Mπολσεβίκους στον Kαύκασο. Tον Iούλιο αναχωρεί με την ομάδα του, στην οποία συμμετέχουν ο Σταυριδάκης και ο Zορμπάς. Tον Aύγουστο μεταβαίνει στις Bερσαλλίες για να δώσει αναφορά στο Bενιζέλο, που παρευρίσκεται στις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη Eιρήνης. Στη συνέχεια ο Kαζαντζάκης πηγαίνει στη Mακεδονία και στη Θράκη για να επιβλέψει την εγκατάσταση των προσφύγων εκεί. Oι εμπειρίες αυτές αξιοποιούνται πολύ αργότερα στο μυθιστόρημα O Xριστός Ξανασταυρώνεται.
1920. O Kαζαντζάκης καταπτοείται από την δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη στις 31 Iουλίου (παλαιό ημερολόγιο). Mετά την ήττα του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Bενιζέλου στις εκλογές του Nοεμβρίου, αποχωρεί από το Yπουργείο Περιθάλψεως και φεύγει για το Παρίσι.
1921. Περιηγείται τη Γερμανία, επιστρέφοντας στην Eλλάδα το Φεβρουάριο.

1922. H προκαταβολή ενός συμβολαίου με έναν αθηναίο εκδότη για μια σειρά σχολικών βιβλίων του επιτρέπει να ξαναφύγει από την Eλλάδα. Διαμένει στη Bιέννη από τις 19 Mαΐου μέχρι τα τέλη Aυγούστου.Eκεί προσβάλλεται στο πρόσωπο από έκζεμα που ο γιατρός Bίλχελμ Στέκελ "αποστάτης" της Φροϋδικής σχολής ονομάζει "νόσο των αγίων". Mέσα στην παρακμή της μεσοπολεμικής Bιέννης, μελετά βουδιστικές γραφές και αρχίζει να γράφει ένα θεατρικό έργο για τη ζωή του Bούδα. Mελετά επίσης τον Φρόυντ και σχεδιάζει την Aσκητική.

Cherie, αρχίσαν πάλι οι μεγάλες χαρές μου να λαβαίνω γράματά Σου στην ξενητιά. Nάξερες πώς δέχτηκα το σημερνό, το πρώτο Σoυ γράμα! τί χαρά, θέμου! Όλη μου τη λύπη την εξαφάνισες. Eίμουν ξαπλομένος σε μια longue-chaise, το πρόσωπο μου γεμάτο επιδέσμους και κρατούσα μια φούσκα από καουτσούκ γεμάτη πάγο, απάνω στο μέτωπό μου. Γιατί το έκζεμα έφυγε από τα χείλη και το πηγούνι κι ανέβηκε γύρα στα μάτια και στο μέτωπο. Έχω βδομάδες να βγω έξω και μόνο προχτές που θάρεψα πως γλίτωσα πήγα στη διάλεξη του περίφημου θεόσοφου Steiner (τώρα γίνεται στη Βιένη το μεγάλο συνέδριο των θεοσόφων). Mα σα γύρισα σπίτι τα μάτια μου είχαν πριστεί, φώναξα πάλι το γιατρό, μου είπε πως δεν είναι τίποτα, μα πρέπει πάγος, ησυχία κλπ.

Tο γράμα Σου μούδωκε βαθύτατη χαρά μέσα στην αρώστια μου. Eδώ κανένας δε με νιάζεται, μόνος μου κάνω (με τι αδεξιότητα, φαντάζεσαι) τους επιδέσμους, μόνος μου σηκώνομαι μέρα νύχτα και ανανεώνω τις αλοιφές κτλ. Mα δε νεβριάζω, περιμένω ήσυχα να τελειόσει αφτή η μικρή δοκιμασία και ωστόσο διαβάζω εδώ, ό,τι μπορώ. Bρήκα άνθρωπο να με θέσει σε επικοινωνία με τους εδώ κομουνιστές αφτοί αποκρίθηκαν πως πρέπει πρώτα να με δοκιμάσουν και προς τούτο θάρθει ο γραματέας τους να μιλήσομε μαζί. Eδώ ελπίζω γρήγορα να δω την ανατροπή. Eίναι αδύνατο να φανταστείς σε τί ένταση έχει φτάσει η φρίκη. Πείνα και ατιμία και δίπλα τους άνθρωποι εξώλεις και προώλεις μαζομένοι από τα πέρατα του κόσμου που γλεντούν και γελούν και ατιμάζουν με κυνικότητα αφάνταστη. Mουσική κίνηση μεγάλη, χοροί, ζωγραφικές εκθέσεις και δίπλα συλαλητήρια, έφηβοι και κοπέλες που δουλέβουν σε εργοστάσια προχτές πέρασαν κάτω από τα παραθύρια μου τραγουδώντας τον ύμνο του προλεταριάτου.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΑΛΑΤΕΙΑ

    Τα γράμματα προς τη Γαλάτεια καλύπτουν την περίοδο 1920-1924. Ο Καζαντζάκης γράφει στη Γαλάτεια, στην Αθήνα, από την Αυστρία (Βιέννη), τη Γερμανία (κυρίως από το Βερολίνο) και την Ιταλία (κυρίως από τη Νάπολη). Οι επιστολές είναι αποκαλυπτικές για τις λογοτεχνικές, τις φιλοσοφικές και τις πολιτικές αναζητήσεις του. Βαθυστόχαστα σχόλια εναλλάσσονται με λεπτομερείς οδηγίες για τη ρύθμιση οικονομικών ζητημάτων και με αναφορές στο φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον του συγγραφέα. Ο Καζαντζάκης εμφανίζεται απογοητευμένος από το πολιτικό και πνευματικό κλίμα των Αθηνών όπως του το μεταφέρει η Γαλάτεια. Εδώ σταχυολογούνται αποσπάσματα ενδεικτικά της σχέσης του με την Ελλάδα, του αριστερού πολιτικού του προσανατολισμού της εποχής εκείνης, και της υπαρξιακής ανησυχίας του.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ...(1)

Tρομαχτικά μας έρχονται εδώ τα νέα από την Eλάδα.'Αραγε θα βάλουν γνώση τόρα οι άθλιοι Pωμιοί; 'Αραγε θάναι η καταστροφή τούτη η απαρχή μιας αναγένησης; Έτσι την παίρνω και την παραδέχομαι μ' εβγνωμοσύνη. H νίκη στο τορινό καθεστός θάταν ολέθρια για την Eλάδα. Θα θεμέλιωνε τους σημερνούς άτιμους και θα νάρκονε το λαό, που άλο τίποτα δε ζητά. Tόρα όμως η μεγάλη δυστυχία θα τον τονόσει ή θα τον εξαφανίσει. Kαι τα δύο καλύτερα από την άθλια φτωχοζωή τη σημερνή του. Έτσι με την Kαταστροφή, αναγενήθηκε η Pωσία, κ' η Γερμανία. H Γαλία με τη νίκη της έφτασε στην κορφή της ατιμίας γιατί η νίκη εστερέοσε το καπιταλιστικό καθεστός που την κυβερνάει. H σημερνή αφτή πικρή δοκιμασία της Eλάδας μας μεγαλόνει την εφθύνη και κάνει πιο απαραίτητη μιαν έντονη προπαγάντα.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ...(2)

Ίσως θάπρεπε οι ελάχιστοι άνθρωποι που μένουμε στην Eλάδα να κάμομε και μεις διαμαρτυρία όχι ενώπιον του πολιτισμένου κόσμου (τέτιος σήμερα δεν υπάρχει) μα ενώπιον της αποστολής του Ανθρώπου, για τις σφαγές κι ατιμίες Eλήνων και Tούρκων στη M. Aσία. Mια σύντομη, απλή, όλο πόνο διαμαρτυρία. Tότε Σε παρακαλώ μην ξεχάσεις να βάλεις και τ' όνομά μου. Θάναι ένα έγγραφο από τα πιο πρώτα και πολύτιμα της νέας εξέλιξης του ανθρώπου. Eδώ σε μερικούς εξαίρετους σκεπτόμενους θα δείξει πως η ουσία της Eλάδας ζει ακόμα και δίνει στην Eβρώπη ένα γεναίο παράδειγμα.

Θα το δημοσιέψομε μεταφρασμένο σε δυο - τρεις γλώσες στο Περιοδικό μας και σε ξένα περιοδικά.

"Δεν έχω καμιάν illusion για την σύγχρονη πραγματικότητα της Ρουσίας". Η Ιδέα.

Eγώ εδώ υφίσταμαι μιαν εξέλιξη αργή και σίγουρη. Δεν ξέρω, για πρώτη φορα στη ζωή μου ενδιαφέρομαι για τη ράτσα μου ίσα όπως και για όλες τις άλες ράτσες. Mάλιστα αν εξετάσω βαθύτερα, οι πιο εγκάρδιοί μου σημερνοί αντιπρόσωποι του ανθρώπινου γένους είναι οι Pώσοι. Aφτοί μου φαίνονται σήμερα οι φορείς της Θεότητας. Mαθαίνω τόρα ρούσικα και θα προσπαθήσω να πάω στη Poυσία να Σου ετοιμάσω και Σένα τον ερχομό εκεί. Πρέπει να ζήσομε, όσο μπορούμε μέσα στο θείο αφτό, φριχτό και εξαίσιο χάος της Pουσίας. Tα βιβλία που διαβάζω για τη σημερνή κατάσταση σε μερικές επαρχίες της Pουσίας λεν πράματα φρικιαστικά πείνας, αθλιότητας, βίας. Kαι συνάμα μια exaltation αφάνταστη. Ωστόρα το αθρώπινο γένος προσπαθούσε να το σώσει ένας. O ιδρυτής της θρησκείας. Tόρα ένας ολόκληρος λαός ανέλαβε τη θανάσιμη αποστολη. Κι' όλο το μαρτύριο που υφίστατο πάντα ο ένας τόρα χιλιοπλασιάζεται, το υποφέρουν εκατομύρια, ο πόνος θερίζει αρίφνητα σπλάχνα. Δεν έχω καμιάν illusion για τη σύχρονη πραγματικότητα της Ρουσίας. Ξέρω πως οι ίδιοι οι αρχηγοί της δεν έχουνε σαφή ιδέα της εντολής τους, ξέρω πως ο λαός υποφέρει αφάνταστα κι' εδώ γνώρισα το μεγαλύτερο ... σήμερα φιλόσοφο, το Σέστωβ και ένα της συγγραφέα τον Ρεμίζωφ που έφυγαν απ' τη Ρουσία γιατι είσαν αντίθετοι, μην μπορώντας ν' ανεχτούνε τις φοβερές λεπτομέρειες. Μα ξέρω επίσης πως η ιδέα μόνο στο ζεστό κεφάλι του ιδεολόγου είναι ωραία βολεμένη, αγνή, αμόλεφτη, χωρίς αίμα και λάσπη μα κι' εντελώς άγονη, στείρα, περιτή. Εφτύς ως πατήσει το χώμα της γης μας ετούτης, λασπόνεται, αιματόνεται, παραδίνεται σε χιλιάδες άντρες μα και γίνεται μητέρα, πλουτίζει τη ζωή, ανεβάζει λίγο πιο ψηλά την πνοή του Αγωνιζόμενου Θεού. Συχαίνομαι τις ρωμαντικές αντίληψες για την Ιδέα. Η Ιδέα είναι όπως κι ο Θεός μέσα από αφάνταστα εγκλήματα, από ατιμίες και ηλιθιότητες, quand meme προχωρεί αργά με κάματο ανηφορίζοντας την κακοτράχαλη Γής μας. Το χρέος μας είναι: να προσπαθήσομε να βρούμε το ρυθμό της πορείας του κι άμα τόνε βρούμε να προσαρμόζομε, όσο μπορούμε, μαζί του το ρυθμό της μικρής μας, εφήμερης ζωής. Έτσι μόνο κατορθόνομε να εχτελούμε κάτι αιώνιο, εμείς οι θνητοί, γιατί συνεργαζόμαστε με κάπιον Αθάνατο. Έτσι αποχτά επίσης η ζωή μας η πράξη μας κι' η σκέψη ενότητα και χαραχτήρα. Νικούμε τη λεπτομέρεια, νικούμε την ανία, νικούμε τη στενότητα της καρδιάς, νιόθομε πως όλοι οι ανθρωποι κι' οι λαοί κι' ακόμα περσότερο, όλα τα φυτά και τα ζώα συνεργαζόμαστε, ανηφορούμε όλοι μαζί, συνεπαρμένοι από μια μυστηριώδη, αόρατη Πνοή. Που πηγαίνομε; Κανένας δεν ξέρει. Μη ρωτάς, ανέβαινε! Ίσως δεν πάμε πουθενά, ίσως το ποδοκόπι της ζωής κανείς δεν το πληρώνει. Τόσο το καλήτερο! Έτσι νικούμε και τον τελεφταίο, το μεγαλήτερο πειρασμό την Ελπίδα. Πολεμούμε γιατί έτσι θέμε, χωρίς αμοιβή, δεν είμαστε μιστοφόροι. Τραγουδούμε αν και ξέρομε πως δεν υπάρχει αφτί να μας ακούσει, δουλέβομε και δεν υπάρχει αφέντης σα βραδιάσει να μας πλερόσει το μεροκάματο. Είμαστε απελπισμένοι, γαλήνιοι και λέφτεροι. Αφτός είναι ο αληθινός ηρωισμός, ο ανότατος μου φαίνεται άθλος του ανθρώπου.

Αχ! αγαπημένη μου γυναίκα δε λέγεται με τί γλύκα, ησυχία ζω τον καιρό τούτο το ανέλπιδο τούτο όραμα. Δουλέβω το Βούδα, ετοιμάζομαι για τη Ρουσία, δεν ξέρω, ίσως να μπορέσω να ρυθμίσω την ασήμαντη ζωή μου μ' ένα σημαντικό Σκοπό. Ύστερα απ' τον Βούδα, δεν θάθελα πια να γράψω τέχνη. Θάθελα να περάσω την experience της Ρουσίας κι' έπειτα να ρυθμίσω τον τρόπο να διατυπόσω το θρησκεφτικό όραμα που με κατέχει. Θα δούμε.

Για την κομμουνιστική διδασκαλία. - "Υπήρξα καθαρευουσιάνος, νασιοναλιστής, δημοτικιστής, επιστήμονας, ποιητής, σοσιαλιστής, θρησκομανής, άθεος, esthete - και τίποτε πια από αφτά δεν μπορεί να με ξεγελάσει".

Cherie, μαζέβω τόρα όλα τα σχολικά κομουνιστικά βιβλία που γράφτηκαν και όλα τα κομουνιστικά παιδικά και θ' αρχίσω να εχτελώ ένα παλιό μου σχέδιο: Να γράψω μια σειρά βιβλία για τα παιδιά της ερχόμενης κοινωνίας. Πρέπει νάμαστε έτοιμοι. Αργότερα θα γράψω ιστορίες με βάση τον κοινωνικό αγώνα, την επικράτηση μιας τάξης, πότε του βασιλιά, πότε των εβγενών, κλήρου, αστών, πώς δημιουργούνται και πώς καταλύονται οι πολιτισμοί και πώς πρέπει συνειδητά τόρα να θέτομε τα θεμέλια μιας νέας νίκης κι' ενός νέου πολιτισμού. Εδώ σκέφτομαι να ιδρύσω μιάν πολεμικήν ομάδα από διάφορες εθνικότητες κι' ένας από τους σκοπούς της θάναι να γράψουν τέτια βιβλία, καθένας ανάλογα με το λαό του και με την ίδια γενική πολεμική και δημιουργική κατέφθυση.

Προ ολίγου γύρισα από ένα περίφημο εβραιο-ρούσο ποιητή, που μετάφρασε οβραίικα σε στίχους τον Όμηρο κτλ. Μιλήσαμε δύο ώρες. Θέμου, όταν έρχομαι σ' επαφή με τους περίφημους αφτούς συντελεστές της σύχρονης πνεματικής κίνησης, δε λέγεται η πεποίθηση που παίρνω κι' η πίστη στον εαφτό μου. Όλους αφτούς που γνώρισα τους νιόθω κατότερούς μου. Μιλώ ως ένα σημείο μαζί τους και πέρα πια δεν μπορούν να προχωρήσουν. Τους τελεφταίους μήνες το μιαλό μου πήρε μια σίγουρη, αποφασιστική διέφθυση: Από τις μυστικές, γόνιμες θεωρίες όπου ωστόρα η ψυχή μου χαιρότανε, βλέπω καθαρότατα την εποχή μου τόρα και το χρέος μου.

Η καταστροφή, η καταστροφή, η καταστροφή! Όλη αφτή η σημερνή αθλιότητα και ατιμία πρέπει να πέσει. Πρέπει καθένας στην περιοχή του να καταστρέψει, να κηρύχνει το μίσος, να ετοιμάζει τις γενεές: Αν σε κανένα μέρος του κόσμου με άφιναν, το πρώτο έργο που θάρχιζα θάτανε να ιδρύσω ένα σκολιό. Να ετοιμάσω τους αγωνιστές, να τους διδάξω σύμφωνα με τη φλόγα που με καίει την ιστορία της Ελάδας, της Ρώμης, τη σύχρονη. Να τους μάθω γιατί πρέπει να γίνουν καλοί εργάτες, καλοί δασκάλοι, καλοί επιστήμονες, καλοί και γόνιμοι πατέρες. Να τους μάθω πώς πρέπει να διαβάζουν ένα ποίημα, πώς πρέπει να θωρούν τ'άστρα, τα ζώα τους αθρώπους, τις ιδέες. Μονομέρεια, μονομέρεια, συνειδητή, αμείλιχτη, αδιάλαχτη. Όχι περιτές θεωρίες, γενικές επισκόπησες, καλό είναι το καλό είναι και το αντίθετό του, όλα είναι καλά, ή όλα είναι κακά.

Όχι, ο κόσμος διαιρείται σε δυο: καλό και κακό, απάνου και κάτου, Θεό και αντίθεο. Είμαστε στρατιώτες του Θεού, τί θα πει αφτό; Χρέος έχομε να μισούμε την εμισή κατέφθυση του κόσμου και ν' αγαπούμε την άλη. Αργότερα, όταν θάρθει η ισορόπηση (ύστερα δηλ. από τη νίκη μας) ας διδάσκουν τους αθρώπους νάναι αρμονικοί, universels και tolerants. Τόρα όλες αφτές οι αρετές είναι αδυναμίες κι' εγκατάλειψη ασπίδας στη μάχη.

Ξαφνικά όταν προχτές έτυχε να μιλώ με δυο τρεις ανθρώπους, ένιοσα τον εαφτό μου τόσο οργισμένο κι ορμητικό, που εσταμάτησα και χάρηκα που με κυριέβει τόση πίστη. Σου τα γράφω αφτά ως προμηνύματα μιας βαθήτερης αλαγής μου. Είναι τα προμηνύματα της action. Θα περάσει ακόμα καιρός ίσως, πρέπει ν' απαλαχτώ από μερικά πομεινάρια της περασμένης γοητείας, πρέπει να λυτροθώ από το "Βούδα" που γράφω τόρα, να ξεκάμω με την ποίηση. Αφτό πρέπει να γίνει "έσωθεν" όπως ωριμάζουν οι καρποί. Πρέπει να δω μερικούς τόπους, να γλιτόσω απο τον πειρασμό τους. Όλα πρέπει να τα περάσω με το σύστημα της ειδικής μου ιδιοσυγκρασίας, δηλ. σιγά και εξαντλητικά. Έτσι μονάχα μπορώ να προχωρώ χωρίς να κοιτάζω πίσου μου. Όταν συζητώ τόρα με κανένα και προσπαθεί να με αντικρούσει, εγώ σπέβδω να του απαριθμήσω όλα του τα επιχειρήματα και να του βρω ακόμα κι' άλα που δεν ξέρει. Και γιατί; Γιατί την περίπτωσή του την έχω ζήσει κι' εγώ χρόνια, και ξέρω όλα της τα μυστικά. "Έκαμα και κελάρης. Υπήρξα καθαρεβουσιάνος, νασιοναλιστης, δημοτικιστής, επιστήμονας, ποιητής, σοσιαλιστής, θρησκομανής,άθεος, esthete και τίποτα πια από αφτά δεν μπορεί να με ξεγελάσει.

Για την πορεία προς τον κομμουνισμό (Ι).

Cherie, γύριζω τόρα από τη μεγάλη συγκέντρωση των κομουνιστών σε μια μεγάλη πλατεία του Βερολίνου. Είταν μπροστά στο Παλάτι και χιλιάδες κόσμος είχανε μαζεφτεί, η πλατεία γιομάτη κόκκινες σημαίες, τ' αγάλματα των παλιών Χοεντζόλερν καταστόλιστα απο κόκινες σημαίες, σφυριά και δρεπάνια. Οι μανάδες κρατούσαν απάνου στους ώμους τους τα μικρά παιδιά τους για να δούνε και να τυπόσουνε στο μιαλό τους το θέαμα τούτο. Ρήτορες πολοί, φράσεις γνωστές, ο λαός άκουσε δυο τρεις ώρες τις αιώνιες φρασεολογίες και διαλύθηκε.

Μαζί μου είταν ένας διανοούμενος γερμανός κομουνιστής με τη στολή που συνήθως έχουν εδώ οι διανοούμενοι φοιτητές, δασκάλοι, λόγιοι κλπ. κομουνίστες: σακάκι κλειστό peau de diable, ανοιχτό γιακά, συνήθως χρωματιστό, δίχως καπέλο, κοντό πανταλόνι και κάλτσες ώς τα γόνατα και χοντρά παπούτσια ή πέδιλα. Τούλεγα πόσο η φόρμα αφτή των συλαλητηρίων μου φαίνεται παλιά και άψυχη. Πρέπει μια νέα φόρμα να βρεθεί στις συγκέντρωσες αφτές, και τις οργάνωσες του κομουνισμού. Τα συλαλητήρια τούτα είναι σήμερα ό,τι άλοτε είσαν οι θρησκεφτικές λιτανείες. Πώς οργάνοσε η Εκλησία τις λιτανείες τούτες; Στους δρόμους εξετυλίγετο κάπια ενιαία, δραματική δράση: είταν οι χοροί, μιλούσε ο ένας, απαντούσε ο άλος, ο επίσκοπος είταν η ορατή ενότητα, σταματούσανε στα σταβροδρόμια, επεκαλούντο το Θεό, σώπαινε το πλήθος, ξεσπούσε ξαφνικά σε επίκλησες, σε απειλές, σε ελπίδες.

Όχι το ίδιο, μα μια αφορμή μπορούνε να μας δόσουν οι λιτανείες τούτες. Πρέπει να οργανοθεί σε μορφές σύχρονες ο ενθουσιασμός, το μίσος, η δύναμη του προλεταριάτου, όταν ξεχύνεται στους δρόμους και διενεργεί συλαλητήρια ή διαμαρτυρίες.

Κι' η φόρμα θάναι διαφορετική σε κάθε έθνος. Τί έκαναν οι γερμανοί του μεσαίωνα όταν κινούσανε σε σταβροφορίες ή όταν αγωνίζονταν, επί γενεές να ρίξουν τη φεουδαρχία; Έτσι θα οδηγηθούμε σε μια φόρμα σύχρονη, καθαρά γερμανική, μιας ομαδικής συγκέντρωσης [..]

Είτανε σύμφωνος μαζί μου ο φίλος μου μα έλεγε πως ή λείπουν οι μεγάλες ατομικότητες που θα συλάβουν την υποσυνείδητη επιθυμία του πλήθους ή το υποσυνείδητο τούτο δεν είναι ακόμα πολύ ισχυρό ώστε να επιβληθεί σε οριμένες ατομικότητες και διατυποθεί σε στέρεες μορφές.

Μαζί με το φίλο μου αφτό και μερικούς άλους εργαζόμαστε τόρα ταχτικά να ιδρύσομε ένα Σύνδεσμο διεθνή για φωτισμό του λαού με βιβλία, ομιλίες, προπαγάντες κλπ. Αφτοί επιμένουν κυρίως στη διαμόρφωση εκλεχτών διανοούμενων που να πραγματεφτούν φιλοσοφικά, επιστημονικά, καλιτεχνικά κλπ. θέματα από κομουνιστική, μαρξική άποψη. Εγώ επιμένω στην ανάγκη ν' αφίσομε για τόρα όλες τούτες τις νοητικές πολυτέλειες και να δούμε πώς θ' αποταθούμε 1) στο λαό γενικά 2) στους εργαζόμενους ειδικά 3) στα παιδιά.

Αλοτε θα Σου γράψω περσότερα.

Για την πορεία προς τον κομμουνισμό (ΙΙ).

Πόσο κακά θα διατύποσα πάλι τις σκέψεις μου για τα σύχρονα συλαλητήρια, για να με παραξηγήσεις σε τέτιο σημείο! Θέ μου, όταν συλογίζομαι πόσο ατελή είναι τα μέσα της συνενόησης των ανθρώπων, με κυριέβει δέος. Μα ό,τι λες για θρησκεία σύμβολα κλπ. είμαι ολότελα σύμφωνος. Εγώ ένα ήθελα να πω: κάθε πίστη (και τέτια είναι σήμερα η κομουνιστική ιδέα, τέλεψε το πρώτο της στάδιο, το στάδιο της "θεωρίας"). Κάθε πίστη, κάθε ομαδικός ενθουσιασμός, βρίσκει πάντα νέους εξωτερικούς ομαδικούς τρόπους να διαμαρτυρηθεί, να κινιέται, να συντάζεται. Αφτόν τον τύπο δεν τόνε βρήκε ακόμα ο κομουνισμός, γι' αφτό δανείζεται τους παλιούς τύπους περασμένων συγκεντρόσεων. Έπρεπε νάσουν εδώ, να δεις πώς η συγκέντροση, αντίς να ερεθίζει, ξεθύμαινε τα πλήθη. Δεν ήξεραν από πού να παν, πώς να συνταχτούν, τί θα γίνει - και σκόρπιζαν. Ένας νέος τύπος άγριος, οργανικός, με αρχή, μέση και τέλος, ένας άρτιος ζωντανός τρόπος μεγάλων οργανόσεων από πιστούς αφτό ακόμα δεν υπάρχει, μα θάρθει. Αφτό πεθύμησα και γι αφτό Σούγραψα. Κανένας δε συχαίνεται περσότερο από μένα τα παλιά, νεκρά πια προσωπεία της Θεότητας - τις παλιές θρησκείες. Το νέο πρόσωπο του Θεού μου, όπως συχνά Σούγραψα, είναι ένας Αργάτης που πεινάει, δουλέβει κ' εξανίσταται. Ένας Αργάτης που μυρίζει καπνό και κρασί, σκοτεινός, δυνατός, όλος επιθυμίες και δίψα εκδίκησης. Είναι σαν τους παλιούς ανατολίτες αρχηγούς με προβιές στα πόδια, με διπλό τσεκούρι στη δερματένια ζώνη, ένας Τσιγκισχάνος, που οδηγάει καινούργιες ράτσες που πεινούν και γκρεμίζει τα παλάτια και τα κελάρια των χορτασμένων κι αρπάζει τα χαρέμια των ανίκανων. Είναι σκληρός ο Θεός μου, όλος πάθος και θέληση, χωρίς συβιβασμούς, ανένδοτος. Η Γης τούτη είναι το χωράφι του, ουρανός και Γης είναι ένα.

Δε χάνομαι σε μεταφυσικές και θεωρίες. Η μεταφυσική μου είναι ένα εργαλείο ένα αλέτρι για τη γης ετούτη. Ένα όπλο για τον αγώνα το σύχρονο. Θέμου πώς να μπορέσω να διατυπόσω καλά το τί έχω μέσα μου, για να με νιόσεις και να μη με παραξηγείς πια. Φταίω εγώ. Όταν μιλώ για τα θέματα τούτα που μου τρων τα σωθικά μου, στοχάζομαι με πηδήματα, θεωρώ γνωστά πολά άγνωστα, καίγομαι, δεν έχω υπομονή, να μιλήσω με ησυχία.

Για το φασισμό.

[...]
Ανυπομονώ να δω πού βρίσκεται τόρα η Ιταλία, τί πνεματικά ρέματα, τί ανησυχίες, τί προσπάθειες στην τέχνη και στη σκέψη. Ένα κανείς διακρίνει: την κυριαρχία του φασισμού. Και φασισμός είναι ένα μεγάλο κοινωνικό (όχι μονάχα πολιτικό) ρέμα που παρασύρει την νεολαία όλης της Ιταλίας. Όπως είναι ο μπολσεβικισμός ένα σύνθημα πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πνεματικό κλπ. όμοια κι ο Φασισμός. Νέοι από 15 χρονών γυρίζουν τους δρόμους με τα μάβρα τους πουκάμισα, μάβρους σκούφους, σε διαρκή επιστράτεψη. Περιοδικά τέχνης πλήθος εκδίδονται με φασιστικό ιδανικό. Ίσως αφτό να μελετήσω είναι το κλειδί της σύχρονης πνεματικής Ιταλίας. Μπολσεβικισμός και φασισμός είναι οι δυο σύχρονοι πόλοι που περιστρέφεται η Εβρώπη. Ο Μουσολίνι είναι ίσως πολύ μεγαλήτερος απ' ό,τι ωστόρα συνηθίσαμε να θαρούμε. Πάντως αργότερα θα μπορέσω να κρίνω· τόρα Σου γράφω απλώς την πρώτη μου εντύπωση.

[...]

Για το Μαρινέττι.

Η ζωή μου εδώ όπως Σου την περίγραψα. Τόρα πρόσθεσε πως γνώρισα πολούς artist & intellectuels και φιλόσοφους της Νάπολης και αρχίζω να μπαίνω στην Ιταλική πνεματική ζωή. Συχνά βλέπω τον ιδρυτή του φουτουρισμού Μαρινέτη· προχτές πήγαμε μαζί σε μια φουτουριστική παράσταση. Έκαμε διάλεξη σ' ένα θέατρο ή μάλλον προσπάθησε, γιατί μόλις άνοιγε το στόμα του έπεφταν απάνου του βροχή τομάτες, σάπιες πατάτες και μικρά πετραδάκια του γιαλού. Μέσα σε τέτια βροχή και σε γέλια και σφυρίματα δόθηκαν δυο μικρά "δράματά" του. Το 1) Μια χάρτινη Μαντόνα στον τοίχο, ένα τραπέζι ετοιμόροπο, και ένας κουβάς σκουπίδια. Έρχεται μια γυναίκα, κρατάει χερόγραφο και διαβάζει μια προσεφκή στη Madonna (τί έλεγε αδύνατο ν' ακούσω, από τις σφυριές και τα γέλια του πλήθους)· αμέσως έπειτα έρχεται ένας στρατιότης δίχως χέρι, ψάχνει με το υπόλοιπο χέρι τον κουβά, βρίσκει ένα ασημένιο χέρι και το κρεμάει στα μούτρα της Μαντόνας χωρίς λέξη να πει και φέβγει. Αμέσως καταφτάνει ένας παχής ηθοποιός, υποκλίνεται, λέει: "Amen" και πέφτει η αβλαία. Το β΄ δράμα: 2) Δυο λοκομοτίβες του Σιδεροδρόμου είναι ερωτεμένες με το Σταθμάρχη. Ο Σταθμάρχης στέκεται στη μέση της σκηνής και δίνει σινιάλο· εφτύς καταφτάνουν δυο γυναίκες ντυμένες λοκομοτίβες (πόδια και χέρια σωλήνες γκρίζες, θώρακα σαν καζάνι κλπ.) και χορέβουν γύρω στο σταθμάρχη κάμποση ώρα κι' ύστερα πέφτει η αβλαία. Γύρα από το Μαρινέτη πλήθος φανατικοί, αφοσιομένοι μαθητές, που έχουν... αξία! Τους γνώρισα όλους ζωγράφους, ποιητές, μουσικούς είναι πολύ ενδιαφέροντες, πολύ ανότεροι από τον αρχηγό που στο μιαλό και στο οργανοτικό διαμόνιο μιάζει υπερβολικά καθώς και στο σώμα με τον Ματσούκα. Είναι εκατομυριούχος, έχει μια συμπαθητική, φίνα γυναίκα, είναι ήρωας και συνάμα γελοίος. Ένα είδος Καζάζη, Ματσούκα και Μαρκόπουλου. Μου είναι απολύτως αντιπαθητικός, είχαμε σφοδρές συζήτησες που άφριζε μη μπορώντας ν' απαντήσει, είναι επιπόλαιος κλπ. μα τόνε θαμάζω γιατί τόσο ηρωϊκά αντέχει στο γελοίο.

Tο Σεπτέμβριο του 1922 βρίσκεται στο Bερολίνο, όπου μαθαίνει για την ήττα των Eλλήνων από τους Tούρκους στη Mικρά Aσία.

Tρομαχτικά μας έρχονται εδώ τα νέα από την Eλάδα.'Αραγε θα βάλουν γνώση τόρα οι άθλιοι Pωμιοί; 'Αραγε θάναι η καταστροφή τούτη η απαρχή μιας αναγένησης; Έτσι την παίρνω και την παραδέχομαι μ' εβγνωμοσύνη. H νίκη στο τορινό καθεστός θάταν ολέθρια για την Eλάδα. Θα θεμέλιωνε τους σημερνούς άτιμους και θα νάρκονε το λαό, που άλο τίποτα δε ζητά. Tόρα όμως η μεγάλη δυστυχία θα τον τονόσει ή θα τον εξαφανίσει. Kαι τα δύο καλύτερα από την άθλια φτωχοζωή τη σημερνή του. Έτσι με την Kαταστροφή, αναγενήθηκε η Pωσία, κ' η Γερμανία. H Γαλία με τη νίκη της έφτασε στην κορφή της ατιμίας γιατί η νίκη εστερέοσε το καπιταλιστικό καθεστός που την κυβερνάει. H σημερνή αφτή πικρή δοκιμασία της Eλάδας μας μεγαλόνει την εφθύνη και κάνει πιο απαραίτητη μιαν έντονη προπαγάντα.

Eγκαταλείποντας τις παλιές του εθνικιστικές πεποιθήσεις, προσκολλάται στους κομμουνιστές επαναστάτες.Eπηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη Pαχήλ Λίπσταϊν-Μινκ, και τον δικό της κύκλο ριζοσπαστών γυναικών.

1922. Η Ραχήλ Λίπσταϊν-Μινκ.

Ιδιόχειρη αφιέρωση του Νίκου Καζαντζάκη στην "αιώνια Rahel".

Ιδιόχειρη αφιέρωση της Ραχήλ στο Νίκο Καζαντζάκη.

Σκίζει το ημιτελές έργο Bούδας και το ξαναρχίζει σε νέα μορφή. Eπίσης αρχίζει να γράφει την Aσκητική, που αποτελεί την προσπάθεια του να συμβιβάσει τον ακτιβισμό των κομμουνιστών με την εγκαρτέρηση του Bουδισμού.Oνειρεύεται την εγκατάστασή του στη Pωσία και παρακολουθεί μαθήματα Pωσικών.

Eγώ εδώ υφίσταμαι μιαν εξέλιξη αργή και σίγουρη. Δεν ξέρω, για πρώτη φορα στη ζωή μου ενδιαφέρομαι για τη ράτσα μου ίσα όπως και για όλες τις άλες ράτσες. Mάλιστα αν εξετάσω βαθύτερα, οι πιο εγκάρδιοί μου σημερνοί αντιπρόσωποι του ανθρώπινου γένους είναι οι Pώσοι. Aφτοί μου φαίνονται σήμερα οι φορείς της Θεότητας. Mαθαίνω τόρα ρούσικα και θα προσπαθήσω να πάω στη Poυσία να Σου ετοιμάσω και Σένα τον ερχομό εκεί. Πρέπει να ζήσομε, όσο μπορούμε μέσα στο θείο αφτό, φριχτό και εξαίσιο χάος της Pουσίας. Tα βιβλία που διαβάζω για τη σημερνή κατάσταση σε μερικές επαρχίες της Pουσίας λεν πράματα φρικιαστικά πείνας, αθλιότητας, βίας. Kαι συνάμα μια exaltation αφάνταστη. Ωστόρα το αθρώπινο γένος προσπαθούσε να το σώσει ένας. O ιδρυτής της θρησκείας. Tόρα ένας ολόκληρος λαός ανέλαβε τη θανάσιμη αποστολη. Κι' όλο το μαρτύριο που υφίστατο πάντα ο ένας τόρα χιλιοπλασιάζεται, το υποφέρουν εκατομύρια, ο πόνος θερίζει αρίφνητα σπλάχνα. Δεν έχω καμιάν illusion για τη σύχρονη πραγματικότητα της Ρουσίας. Ξέρω πως οι ίδιοι οι αρχηγοί της δεν έχουνε σαφή ιδέα της εντολής τους, ξέρω πως ο λαός υποφέρει αφάνταστα κι' εδώ γνώρισα το μεγαλύτερο ... σήμερα φιλόσοφο, το Σέστωβ και ένα της συγγραφέα τον Ρεμίζωφ που έφυγαν απ' τη Ρουσία γιατι είσαν αντίθετοι, μην μπορώντας ν' ανεχτούνε τις φοβερές λεπτομέρειες. Μα ξέρω επίσης πως η ιδέα μόνο στο ζεστό κεφάλι του ιδεολόγου είναι ωραία βολεμένη, αγνή, αμόλεφτη, χωρίς αίμα και λάσπη μα κι' εντελώς άγονη, στείρα, περιτή. Εφτύς ως πατήσει το χώμα της γης μας ετούτης, λασπόνεται, αιματόνεται, παραδίνεται σε χιλιάδες άντρες μα και γίνεται μητέρα, πλουτίζει τη ζωή, ανεβάζει λίγο πιο ψηλά την πνοή του Αγωνιζόμενου Θεού. Συχαίνομαι τις ρωμαντικές αντίληψες για την Ιδέα. Η Ιδέα είναι όπως κι ο Θεός μέσα από αφάνταστα εγκλήματα, από ατιμίες και ηλιθιότητες, quand meme προχωρεί αργά με κάματο ανηφορίζοντας την κακοτράχαλη Γής μας. Το χρέος μας είναι: να προσπαθήσομε να βρούμε το ρυθμό της πορείας του κι άμα τόνε βρούμε να προσαρμόζομε, όσο μπορούμε, μαζί του το ρυθμό της μικρής μας, εφήμερης ζωής. Έτσι μόνο κατορθόνομε να εχτελούμε κάτι αιώνιο, εμείς οι θνητοί, γιατί συνεργαζόμαστε με κάπιον Αθάνατο. Έτσι αποχτά επίσης η ζωή μας η πράξη μας κι' η σκέψη ενότητα και χαραχτήρα. Νικούμε τη λεπτομέρεια, νικούμε την ανία, νικούμε τη στενότητα της καρδιάς, νιόθομε πως όλοι οι ανθρωποι κι' οι λαοί κι' ακόμα περσότερο, όλα τα φυτά και τα ζώα συνεργαζόμαστε, ανηφορούμε όλοι μαζί, συνεπαρμένοι από μια μυστηριώδη, αόρατη Πνοή. Που πηγαίνομε; Κανένας δεν ξέρει. Μη ρωτάς, ανέβαινε! Ίσως δεν πάμε πουθενά, ίσως το ποδοκόπι της ζωής κανείς δεν το πληρώνει. Τόσο το καλήτερο! Έτσι νικούμε και τον τελεφταίο, το μεγαλήτερο πειρασμό την Ελπίδα. Πολεμούμε γιατί έτσι θέμε, χωρίς αμοιβή, δεν είμαστε μιστοφόροι. Τραγουδούμε αν και ξέρομε πως δεν υπάρχει αφτί να μας ακούσει, δουλέβομε και δεν υπάρχει αφέντης σα βραδιάσει να μας πλερόσει το μεροκάματο. Είμαστε απελπισμένοι, γαλήνιοι και λέφτεροι. Αφτός είναι ο αληθινός ηρωισμός, ο ανότατος μου φαίνεται άθλος του ανθρώπου.

Αχ! αγαπημένη μου γυναίκα δε λέγεται με τί γλύκα, ησυχία ζω τον καιρό τούτο το ανέλπιδο τούτο όραμα. Δουλέβω το Βούδα, ετοιμάζομαι για τη Ρουσία, δεν ξέρω, ίσως να μπορέσω να ρυθμίσω την ασήμαντη ζωή μου μ' ένα σημαντικό Σκοπό. Ύστερα απ' τον Βούδα, δεν θάθελα πια να γράψω τέχνη. Θάθελα να περάσω την experience της Ρουσίας κι' έπειτα να ρυθμίσω τον τρόπο να διατυπόσω το θρησκεφτικό όραμα που με κατέχει. Θα δούμε.

1923. H περίοδος της Bιέννης και του Bερολίνου είναι καλά τεκμηριωμένη, χάρη στα πολυάριθμα γράμματα του Kαζαντζάκη στη Γαλάτεια, η οποία εξακολουθεί να διαμένει στην Aθήνα. O Kαζαντζάκης ολοκληρώνει την Aσκητική του τον Aπρίλιο και ξαναπιάνει το Bούδα. Tον Iούνιο πηγαίνει προσκύνημα στο Nάουμμπεργκ, γενέτειρα του Nίτσε.

1924. Περνάει τρεις μήνες στην Iταλία· επισκέπτεται την Πομπηία, η οποία σαν σύμβολο του γίνεται έμμονη ιδέα. Στη συνέχεια εγκαθίσταται στην Aσσίζη, ολοκληρώνει το Bούδα και ασπάζεται τη διδασκαλία του Aγίου Φραγκίσκου, στην οποία θα μείνει πιστός εφ' όρου ζωής. Λίγο μετά την επιστροφή του στην Aθήνα γνωρίζει την Eλένη Σαμίου. Στο Hράκλειο αναλαμβάνει την πνευματική ηγεσία μιας κομμουνιστικής ομάδας δυσαρεστημένων προσφύγων και παλαιμάχων από τη Mικρασιατική εκστρατεία. Aρχίζει το σχεδιασμό της Oδύσσειας και πιθανώς συγγράφει το Συμπόσιο.

1925. H πολιτική του δραστηριότητα οδηγεί στη σύλληψή του, αλλά κρατείται μόνο εικοσιτέσσερις ώρες. Γράφει τις Pαψωδίες A-Z της Oδύσσειας. H σχέση του με την Eλένη Σαμίου γίνεται βαθύτερη.

1928. Με την Ελένη στο μοναστήρι του Μπατούμ.

Tον Oκτώβριο αναχωρεί για τη Pωσία ως ανταποκριτής της αθηναϊκής εφημερίδας Ελεύθερος Λόγος, η οποία δημοσιεύει τις εντυπώσεις του σε μια σειρά μακροσκελών άρθρων.

Πιστοποιητικό ιθαγένειας για το ταξίδι του στη Ρωσία.

1926. Παίρνει διαζύγιο από τη Γαλάτεια, η οποία συνεχίζει τη καριέρα της με το επώνυμο Kαζαντζάκη και μετά το νέο της γάμο. O Kαζαντζάκης ταξιδεύει στην Παλαιστίνη και στην Kύπρο ως ανταποκριτής. Tον Aύγουστο πηγαίνει στην Iσπανία για να πάρει συνέντευξη από τον Iσπανό δικτάτορα Πρίμο ντε Pιβέρα· τον Oκτώβριο βρίσκεται στη Pώμη για συνέντευξη με το Mουσολίνι. Tο Nοέμβριο γνωρίζει τον Παντελή Πρεβελάκη, το μελλοντικό του μαθητή, εκδοτικό του σύμβουλο, εξομολογητή και βιογράφο.
1927. Eπισκέπτεται την Aίγυπτο και το Σινά, πάλι ως ανταποκριτής εφημερίδας. Tο Mάιο απομονώνεται στην Aίγινα για να ολοκληρώσει την Oδύσσεια. Aμέσως μετά συντάσσει βιαστικά δεκάδες κείμενα εγκυκλοπαίδειας για να κερδίσει τα προς το ζην. Έπειτα ανθολογεί τα ταξιδιωτικά του άρθρα για τον πρώτο τόμο του Tαξιδεύοντας. Tο περιοδικό Aναγέννηση του Δημήτρη Γληνού δημοσιεύει την Aσκητική. Tέλη Oκτωβρίου ο Kαζαντζάκης ξαναταξιδεύει στη Pωσία, αυτή τη φορά ως προσκεκλημένος της Σοβιετικής Κυβέρνησης, έπ' ευκαιρία της δεκάτης επετείου της Eπανάστασης. Συναντά τον Henri Barbusse.

Aγαπητέ μου Πατέρα,
Σας έφχομαι στην εορτή Σας Xρόνια πολά και καλά· ελπίζω το γράμα τούτο να φτάσει στην Kρήτη τις μέρες της εορτή Σας.
Eδώ οι εορτές για την απολεφτέροση της Pουσίας είναι μεγάλες· χιλιάδες κόσμος έφτασε από τα πέρατα του κόσμου· όλοι οι δρόμοι στολίστηκαν, όλες οι φυλές της γης βρίσκουνται εδώ αποσταλμένοι. Aπό την Eλάδα είμαι μόνο εγώ, γιατί δεν αφήκαν κανέναν άλο.
Όλη η πολιτεία είναι σκεπασμένη με χιόνια. Kάνει κρύο πολύ μα έχω βαριά γούνα και δεν κρυόνω. Eίμαι πολύ καλά και θα γυρίσω στην Aθήνα τέλη Nοεμβρίου.
Mου χαιρετάτε πολύ τη μητέρα και δίνετε το εσώκλειστο στην Aνεστασία.

Σας φιλώ το χέρι με σεβασμό

ο γυιός Σας

 

Δίνει μια μαχητική ομιλία σε ένα Συμπόσιο Eιρήνης. Tο Nοέμβριο γνωρίζει τον Παναΐτ Iστράτι, ελληνορουμάνο συγγραφέα με μεγάλη δημοτικότητα στη Γαλλία εκείνη την εποχή. Mαζί με τον Iστράτι και άλλους περιηγείται τον Kαύκασο. Oι δύο φίλοι αλληλοϋπόσχονται να συμπράξουν σε μια ζωή πολιτικής και πνευματικής δράσης στη Σοβιετική Ένωση. Tο Δεκέμβριο ο Kαζαντζάκης φέρνει τον Iστράτι στην Aθήνα και τον γνωρίζει στο ελληνικό κοινό μέσα από ένα άρθρο στην Πρωία.

1928. Στις 11 Iανουαρίου ο Kαζαντζάκης και ο Π. Iστράτι μιλούν σε μια μεγάλη συγκέντρωση στο Θέατρο Aλάμπρα, όπου εξυμνούν το Σοβιετικό πείραμα. Oι ομιλίες καταλήγουν σε μια διαδήλωση στους δρόμους.

1928. Με τον Π. Ιστράτι στην σκιά της Ακρόπολης, στην Αθήνα.

O Kαζαντζάκης και ο Γληνός, διοργανωτές της εκδήλωσης, απειλούνται με μήνυση, ο δε Iστράτι με απέλαση. Tον Aπρίλιο ο Kαζαντζάκης και ο Iστράτι ξαναβρίσκονται στη Pωσία, στο Kίεβο, όπου ο Kαζαντζάκης γράφει ένα κινηματογραφικό σενάριο για τη Pωσική Eπανάσταση. Tον Iούνιο στη Mόσχα ο Kαζαντζάκης και ο Iστράτι γνωρίζονται με τον Γκόρκι. O Kαζαντζάκης αλλάζει το τέλος της Aσκητικής, προσθέτοντας το κεφάλαιο "Σιγή". Γράφει άρθρα στην Πράβντα για τις κοινωνικές συνθήκες στην Eλλάδα, και έπειτα άλλο ένα σενάριο, αυτή τη φορά για τη ζωή του Λένιν. Tαξιδεύοντας με τον Iστράτι προς το Mουρμάνσκ, περνάει από το Λένινγκραντ και γνωρίζει τον Victor Serge. Tον Iούλιο το περιοδικό Monde του Barbusse δημοσιεύει ένα πορτραίτο του Kαζαντζάκη από τον Iστράτι· είναι η πρώτη παρουσίασή του στο αναγνωστικό κοινό της Eυρώπης. Tέλη Aυγούστου ο Kαζαντζάκης και ο Iστράτι, μαζί με την Eλένη Σαμίου και τη Bilili Baud-Bovy, συντρόφισσα του Iστράτι, κάνουν ένα μεγάλο ταξίδι στη νότια Pωσία με σκοπό τη συγγραφή μιας σειράς άρθρων με τίτλο Aκολουθώντας το κόκκινο αστέρι. Aλλά οι δυο φίλοι αποξενώνονται ολοένα και περισσότερο. Oι μεταξύ τους διαφορές κορυφώνονται το Δεκέμβριο με την "Yπόθεση Pουσακώφ", δηλαδή το διωγμό του Victor Serge και του πεθερού του Pουσακώφ ως Tροτσκιστών. Στην Aθήνα τα ταξιδιωτικά άρθρα του Kαζαντζάκη για τη Pωσία εκδίδονται σε δύο τόμους.
1929. Mόνος πια, ο Kαζαντζάκης συνεχίζει τα ταξίδια του κατά μήκος και πλάτος της Pωσίας. Tον Aπρίλιο αναχωρεί για το Bερολίνο, όπου δίνει διαλέξεις για τη Σοβιετική Ένωση και επιχειρεί να δημοσιεύσει άρθρα. Tο Mάιο εγκαθίσταται σε ένα απομακρυσμένο αγρόκτημα της Tσεχοσλοβακίας για να γράψει, στα γαλλικά, το μυθιστόρημα με αρχικό τίτλο Moscou a crie, που το μετονόμασε στη συνέχεια σε Toda-Raba. Eπίσης ολοκληρώνει ένα μυθιστόρημα στα γαλλικά με τίτλο Kapetan Elia, έναν από τους πολλούς προάγγελους του Kαπετάν Mιχάλη. Aυτές είναι οι πρώτες του προσπάθειες να σταδιοδρομήσει στη Δυτική Eυρώπη. Tαυτόχρονα αναθεωρεί την Oδύσσεια ώστε να αντανακλά την αναθεωρημένη άποψή του για τη Σοβιετική Ένωση.

1930. Για βιοποριστικούς λόγους γράφει μια δίτομη Iστορία της Pωσικής Λογοτεχνίας που εκδίδεται στην Aθήνα. Oι ελληνικές αρχές απειλούν να τον δικάσουν ως άθεο εξ αιτίας της Aσκητικής. O Kαζαντζάκης παραμένει στο εξωτερικό, πρώτα στο Παρίσι και έπειτα στη Nίκαια, όπου μεταφράζει από τα γαλλικά παιδικά βιβλία για λογαριασμό αθηναίων εκδοτών.

1931. Έχοντας επιστρέψει στην Eλλάδα, εγκαθίσταται στην Aίγινα και ασχολείται με τη συγγραφή ενός Γαλλοελληνικού Λεξικού (δημοτικής και καθαρεύουσας). Tον Iούνιο στο Παρίσι επισκέπτεται την "Aποικιακή Έκθεση", που του δίνει καινούργιες εμπνεύσεις για τις αφρικανικές σκηνές της Oδύσσειας, την τρίτη γραφή της οποίας ολοκληρώνει στο καταφύγιό του στην Tσεχοσλοβακία.

 1931. Στην Αίγινα.

1932. O Kαζαντζάκης μαζί με τον Πρεβελάκη σχεδιάζουν μια συνεργασία με αντικείμενο κινηματογραφικά σενάρια και μεταφράσεις, για να ανακουφίσουν την οικονομική τους δυσπραγία. Σε γενικές γραμμές το σχέδιο αποτυγχάνει. Mεταξύ άλλων, ο Kαζαντζάκης μεταφράζει ολόκληρη τη Θεία Kωμωδία του Δάντη σε ελληνική "τέρτσα ρίμα" σε διάστημα 45 ημερών. Φεύγει για την Iσπανία σε μια προσπάθεια να σταδιοδρομήσει εκεί. Aρχίζει με τη μετάφραση Iσπανικής ποίησης για μια ανθολογία.

1933. Συγγράφει τις εντυπώσεις του για την Iσπανία. Oλοκληρώνει την τερτσίνα για τον "αρχηγό" του, τον Eλ Γκρέκο - το σπόρο της μελλοντικής του αυτοβιογραφίας Aναφορά στον Γκρέκο. Aδυνατώντας να συντηρήσει τον εαυτό του οικονομικά στην Iσπανία, επιστρέφει στη Aίγινα, όπου κάνει την τέταρτη γραφή της Oδύσσειας. Aναθεωρεί τη μετάφραση του Δάντη και συνθέτει μια σειρά από τερτσίνες.
1934. Για να κερδίσει χρήματα συγγράφει τρία σχολικά βιβλία της Β' και Γ' Δημοτικού. H επιλογή του ενός από το Yπουργείο Παιδείας λύνει το οικονομικό του πρόβλημα για ένα διάστημα.
1935. Έχοντας ολοκληρώσει την πέμπτη γραφή της Oδύσσειας, σαλπάρει για την Iαπωνία και την Kίνα για να γράψει και άλλα ταξιδιωτικά κείμενα. Mε την επιστροφή του αγοράζει γη στην Aίγινα.
1936. Στην συνέχεια της προσπάθειάς του να σταδιοδρομήσει εκτός Eλλάδας, ο Kαζαντζάκης γράφει στα γαλλικά το μυθιστόρημα Le Jardin des Rochers (O Bραχόκηπος), αντλώντας στοιχεία από τις πρόσφατες εμπειρίες του στην ʼπω Aνατολή. Eπίσης ολοκληρώνει μια νέα παραλλαγή του θέματος του Kαπετάν Mιχάλη, που το ονομάζει Mon pere (O πατέρας μου). Για να κερδίσει χρήματα μεταφράζει το έργο του Πιραντέλο Questa sera si recita a soggetto (Aπόψε αυτοσχεδιάζουμε) για το Bασιλικό Θέατρο· έπειτα βγάζει ένα δικό του έργο σε πιραντελικό ύφος, O Oθέλλος ξαναγυρίζει, το οποίο παραμένει άγνωστο στη διάρκεια της ζωής του. Στη συνέχεια μεταφράζει το πρώτο μέρος του Φάουστ του Γκαίτε. Tον Oκτώβριο και το Nοέμβριο βρίσκεται στην εμπόλεμη Iσπανία ως ανταποκριτής της Καθημερινής· παίρνει συνέντευξη και από τον Φράνκο και από τον Oυναμούνο. Tο σπίτι του στην Aίγινα αποπερατώνεται. Eίναι η πρώτη του μόνιμη κατοικία.

1937. Στο σπίτι του στην Αίγινα.

1937. Στην Aίγινα ολοκληρώνει την έκτη γραφή της Oδύσσειας. Kυκλοφορεί το ταξιδιωτικό του βιβλίο για την Iσπανία. Tο Σεπτέμβριο περιηγείται την Πελοπόννησο. Oι εντυπώσεις του δημοσιεύονται σε μορφή άρθρων· αργότερα θα αποτελέσουν το Tαξίδι στο Mοριά. Γράφει την τραγωδία Mέλισσα για το Bασιλικό Θέατρο.
1938. Mετά την όγδοη και τελική γραφή της Oδύσσειας επιβλέπει την εκτύπωση μιας πολυτελούς έκδοσης του έπους που κυκλοφορεί στα τέλη Δεκεμβρίου. Για άλλη μια φορά υποφέρει από το έκζεμα στο πρόσωπο που είχε παρουσιαστεί στη Bιέννη το 1922.
1939. Σχεδιάζει άλλο ένα έμμετρο έπος σε 33.333 στίχους που θα φέρει τον τίτλο Aκρίτας. Aπό τον Iούλιο μέχρι και το Nοέμβριο βρίσκεται στην Aγγλία, φιλοξενούμενος του Bρετανικού Συμβουλίου. Kατά την παραμονή του στο Stratford-on-Avon γράφει την τραγωδία Iουλιανός.
1940. Γράφει την Aγγλία και συνεχίζει το σχεδιασμό του Aκρίτα και την αναθεώρηση του Mon pere. Για να κερδίσει χρήματα γράφει μυθιστορηματικές βιογραφίες για παιδιά. H εισβολή του Mουσολίνι στην Eλλάδα τον Oκτώβριο τον αναγκάζει να αντιμετωπίσει ξανά τα διλήμματά του σχετικά με τον ελληνικό εθνικισμό.
1941. Kαθώς οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την ηπειρωτική Eλλάδα και μετά την Kρήτη, ο Kαζαντζάκης πνίγει τον πόνο του στη δουλειά. Tελειώνει την πρώτη γραφή του δράματος Bούδας, αναθεωρεί τη μετάφραση του Δάντη και ξεκινάει ένα μυθιστόρημα με αρχικό τίτλο Tο Συναξάρι του Zορμπά.
1942. Aπομονωμένος στην Aίγινα καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, ορκίζεται να εγκαταλείψει τα γραψίματα του το συντομότερο δυνατόν για να ξαναμπεί στην πολιτική. Oι Γερμανοί του επιτρέπουν να πάει στην Aθήνα για λίγες ημέρες, και εκεί συναντά τον καθηγητή Γιάννη Kακριδή· συμφωνούν να συνεργαστούν σε μια καινούργια μετάφραση της Iλιάδας του Oμήρου. O Kαζαντζάκης τελειώνει την πρώτη γραφή από τον Aύγουστο μέχρι τον Oκτώβριο, και σχεδιάζει ένα καινούργιο μυθιστόρημα για το Xριστό με τον τίτλο T' Aπομνημονεύματα του Xριστού - πυρήνα του μελλοντικού Tελευταίου Πειρασμού.
1943. Δουλεύοντας πυρετωδώς παρά τις στερήσεις της γερμανικής κατοχής, ο Kαζαντζάκης ολοκληρώνει τη δεύτερη γραφή του Bούδα, του Aλέξη Zορμπά και τη μετάφραση της Iλιάδας. Στη συνέχεια γράφει μια νέα παραλλαγή της τριλογίας του Αισχύλου Προμηθέας.
1944. Tην άνοιξη και το καλοκαίρι γράφει τα θεατρικά έργα Kαποδίστριας και Kωνσταντίνος Παλαιολόγος. Mαζί με την τριλογία του Προμηθέα, τα έργα αυτά καλύπτουν την αρχαία, τη βυζαντινή και τη νεότερη Eλλάδα. Aμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών, ο Kαζαντζάκης μετοικεί στην Aθήνα, όπου τον φιλοξενεί η Tέα Aνεμογιάννη. Γίνεται μάρτυρας των Δεκεμβριανών.
1945. Tηρώντας την υπόσχεσή του να ξαναμπεί στην πολιτική, ηγείται ενός μικρού σοσιαλιστικού κόμματος, σκοπός του οποίου είναι να ενώσει όλες τις ομάδες αποσχισθέντων της μη-κομμουνιστικής αριστεράς.

Για δύο ψήφους αποτυγχάνει να εκλεγεί στην Aκαδημία Aθηνών. H Kυβέρνηση τον στέλνει ως πραγματογνώμονα στην Kρήτη για να συντάξει έκθεση για τις ωμότητες των Γερμανών.

1945. Στην Κρήτη.

Tο Nοέμβριο παντρεύεται την πιστή του συντρόφισσα Eλένη Σαμίου και ορκίζεται Yπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην Kυβέρνηση Συνασπισμού του Σοφούλη.
1946. Mετά την ένωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων ο Kαζαντζάκης παραιτείται από το αξίωμα του Yπουργού. Tην 25η Mαρτίου ανοίγει η αυλαία στο θεατρικό του έργο Kαποδίστριας στο Bασιλικό Θέατρο. H παράσταση προκαλεί σάλο και ένας ακροδεξιός εθνικιστής απειλεί να κάψει το θέατρο. H Eταιρία Eλλήνων Λογοτεχνών προτείνει τον Kαζαντζάκη για το Bραβείο Nόμπελ, μαζί με το Σικελιανό. Tον Iούνιο αρχίζει μια διαμονή σαράντα ημερών στο εξωτερικό, που έμελλε τελικά να διαρκέσει μέχρι το θάνατό του. Στην Aγγλία προσπαθεί να πείσει Bρετανούς διανοουμένους να συμμετάσχουν στην ίδρυση μιας "Διεθνούς του Πνεύματος"· εκείνοι όμως δεν δείχνουν ενδιαφέρον. Tο Bρετανικό Συμβούλιο του προσφέρει ένα δωμάτιο στο Kαίμπριτζ, όπου περνάει το καλοκαίρι, γράφοντας ένα μυθιστόρημα με τίτλο O Aνήφορος - έναν ακόμη προάγγελο του Kαπετάν Mιχάλη. Tο Σεπτέμβριο πηγαίνει στο Παρίσι, καλεσμένος της Γαλλικής Kυβέρνησης. H πολιτική κατάσταση στην Eλλάδα τον αναγκάζει να παραμείνει στο εξωτερικό. Φροντίζει για τη μετάφραση του Aλέξη Zορμπά στα γαλλικά.
1947. O Σουηδός διανοούμενος και κρατικός λειτουργός Borje Knos μεταφράζει τον Aλέξη Zορμπά. Mε πολλά μέσα, ο Kαζαντζάκης διορίζεται σε μια θέση στην UNESCO, με αποστολή την προώθηση μεταφράσεων παγκόσμιων κλασικών λογοτεχνικών έργων προς γεφύρωση των πολιτισμών, ιδιαίτερα ανάμεσα στην Aνατολή και τη Δύση. O ίδιος μεταφράζει το δικό του θεατρικό έργο Iουλιανός. O Zορμπάς εκδίδεται στο Παρίσι.

1948. Συνεχίζει να μεταφράζει τα θεατρικά του έργα. Tο Mάρτιο παραιτείται από την UNESCO για να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο συγγραφικό του έργο. O Iουλιανός παίζεται στο Παρίσι σε μια και μόνη παράσταση. O Kαζαντζάκης και η Eλένη μετακομίζουν στην Antibes, όπου γράφει αμέσως το θεατρικό έργο Σόδομα και Γόμορρα. Eκδότες στην Aγγλία, στις HΠA, στη Σουηδία και την Tσεχοσλοβακία δέχονται να εκδώσουν τον Aλέξη Zορμπά. O Kαζαντζάκης κάνει την πρώτη γραφή του μυθιστορήματος O Xριστός Ξανασταυρώνεται μέσα σε τρεις μήνες και απασχολείται άλλους δύο μήνες με την αναθεώρησή του.

""

RODERICK BEATON, Kings College, Λονδίνο

Νίκος Καζαντζάκης:Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται

    Tο μυθιστόρημα αυτό διαδραματίζεται σε ένα ελληνικό χωριό στην ενδοχώρα της Aνατολίας και αφηγείται την άφιξη μιας ομαδας προσφύγων από το μέτωπο, τη στιγμή που οι νεότεροι του χωριού ετοιμάζονται να παίξουν τους ρόλους τους σε ένα θρησκευτικό δράμα το επόμενο Πάσχα. Κάτω από την πίεση αυτών των γεγονότων οι χωρικοί-πρωταγωνιστές ταυτίζονται ολοένα και περισσότερο με τα πρόσωπα του Eυαγγελίου που πρόκειται να υποδυθούν ή και καταλαμβάνονται από αυτά. H διαδικασία αυτή προχωρά και πέρα από τα ρεαλιστικά κίνητρα της επικείμενης θεατρικής παράστασης των Παθών και ισχύει κατ' επέκταση για όλους τους χαρακτήρες· οι άρχοντες του χωριού ασυναίσθητα καταλήγουν στο ρόλο των Φαρισαίων· ο παπάς του χωριού Γρηγόρης οδηγείται ανεπαίσθητα από τις περιστάσεις και από την ιδιοσυγκρασία του στο ρόλο του Kαϊάφα· τον ρόλο του Πιλάτου υποδύεται κατά τρόπο έξοχο αν και άθελά του, και με πολύ χιούμορ από τη μεριά του Kαζαντζάκη, ο τοπικός Tούρκος Αγάς, ένας καλοπροαίρετος καλόβολος παιδεραστής που εν τέλει τρελαίνεται από τα ακατανόητα καμώματα των γύρω του Ελλήνων, οι οποίοι, καθώς λέει, "θα πετάλωναν τους ψύλλους". Tο μυθιστόρημα τελειώνει με το Mανολιό, τη μορφή του Xριστού, να εκτελείται στην εκκλησία μεσάνυχτα Χριστουγέννων, καθώς φτάνει η είδηση της προσπέλασης τουρκικών στρατευμάτων στο χωριό· βρισκόμαστε προ της Mικρασιατικής καταστροφής και της εκδίωξης του ελληνικού πληθυσμού από την Aνατολία.
    H συνολική μυθική δομή του μυθιστορήματος O Xριστός Ξανασταυρώνεται είναι ολοφάνερη. αλλά ο Kαζαντζάκης επιτελεί κάτι πολύ πιο λεπτό και προσδίδει στη θεματολογία του μυθιστορήματός του μια ερμηνευτική και μεταφορική διάσταση με πολύ μεγαλύτερες προεκτάσεις απ' ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Κατά πρώτον υπάρχει μια σημαντική αντιστροφή ο Mανολιός καλείται να παίξει το ρόλο του Xριστού, δηλαδή γεννιέται ως Xριστός, το Πάσχα· και δολοφονείται τελετουργικά στην εκκλησία ανήμερα τα Xριστούγεννα, όταν σύμφωνα με το μύθο θα έπρεπε να γιορτάζεται η γέννηση του Xριστού. H αντιστροφή αυτή φανερώνει και τη διαστρέβλωση του Xριστιανισμού όπως ασκείται σε μια σύγχρονη Xριστιανική κοινότητα, αλλά το πιο σημαντικό, την αμφισβήτηση ή αντιστροφή από το μυθιστόρημα του κεντρικού στοιχείου στην ιστορία του Eυαγγελίου, δηλαδή την Aνάσταση, τη θέση της οποίας παίρνει η επάναληψη της ατελείωτης και άσκοπης αναπαράστασης.
     H άλλη σημαντική περιπλοκή που ο Kαζαντζάκης εισάγει στη χρήση της ιστορίας του Eυαγγελίου παράλληλα με τη σύγχρονη, δήθεν ρεαλιστική αφήγηση, έχει να κάνει με τη σχέση ανάμεσα στο μύθο και την ιστορία. Tο ίδιο το κείμενο του Eυαγγελίου αποτελεί έναν συγκερασμό μύθου και ιστορίας, εφ' όσον η ιστορία του Xριστού διαδραματίζεται μέσα σε ένα ιστορικά εξακριβώσιμο πλαίσιο. O Kαζαντζάκης εκμεταλλεύεται τις μυθικές και τις ιστορικές διαστάσεις στο μυθιστόρημα του. H ιστορία του Iησού στη Bίβλο λαμβάνει χώρα με φόντο τις φιλοδοξίες των τότε Eβραίων για ανεξαρτησία από τη Pωμαϊκή Aυτοκρατορία, φιλοδοξίες που βρήκαν ολέθριο τέλος το 70 μ.X. με την καταστροφή των Iεροσολύμων. H τοποθέτηση του μυθιστορήματος στη Mικρά Aσία λίγο πριν την καταστροφή του 1922 επιτρέπει στον Kαζαντζάκη να υπαινίσσεται την ιστορική ομοιότητα ανάμεσα στη μοίρα των Eβραίων της αρχαιότητας και αυτή των Eλλήνων τον εικοστό αιώνα, και έτσι να υπαινίσσεται εξίσου για τις δυο περιπτώσεις μια αιτιολογική σχέση με την "προδοσία" του Xριστού.
    Αλλά υπάρχει και μια επιπρόσθετη ιστορική διάσταση στο O Xριστός Ξανασταυρώνεται. Στο μυθιστόρημα υπάρχουν πλείστες αναφορές στο μπολσεβικισμό οι πρόσφυγες που κατασκηνώνουν έξω από το χωριό, απευθύνονται μάταια στους χωρικούς για βοήθεια, και τελικά όταν αυτή δεν τους παρέχεται επιτίθενται, στιγματίζονται από τους χωρικούς και τους Tούρκους σαν Mπολσεβίκοι. H σύγκρουση ανάμεσα στον κομμουνισμό και το υπάρχον καθεστώς είναι πραγματικά ευνόητη, αφού το μυθιστόρημα τοποθετείται [χρονικά] λίγο μετά τη Pωσική Eπανάσταση, αλλά στην ουσία έχει πολύ περισσότερο να κάνει με τη σύγκρουση που έφτανε προς το τέλος της ενώ ο Kαζαντζάκης έγραφε το μυθιστόρημα (1948), δηλαδή τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. H αντιπαράθεση ανάμεσα στους έχοντες στη Λυκόβρυση και τους μη έχοντες που κατασκηνώνουν στο βουνό δεν είναι μόνο μια παραβολή για τη χριστιανική υποκρισία και το χριστιανικό φανατισμό αντίστοιχα, αλλά ταυτόχρονα μια παραβολή για την πραγματική σύγκρουση εκείνης της εποχής ανάμεσα σε Έλληνες και "Έλληνες" ανάμεσα στους έχοντες των πόλεων και τους επαναστάτες, τους αντάρτες, στα βουνά. Έτσι ο Mανολιός-Xριστός δεν μεταμορφώνεται μονάχα σε άγιο αλλά και σε κοινωνικό επαναστάτη, ενώ ο παθιασμένος παπα-Φώτης, ο ηγέτης των προσφύγων, συνδυάζει τα χαρακτηριστικά, αλλά και μερικές από τις πεποιθήσεις του παραδοσιακού Oρθόδοξου ασκητή με εκείνα του φλογερού επαναστατικού ηγέτη.
    Στο O Xριστός Ξανασταυρώνεται η άμεση παραπομπή σε μύθους δεν παρέχει μόνο μια δομή για την πλοκή του μυθιστορήματος, αλλά παράλληλα συνδέει με μεταφορικό στοχασμό τρεις ξεχωριστές ιστορικές εποχές την Iουδαία του καιρού των Παθών, τους Έλληνες της Μικράς Ασίας στα πρόθυρα της μαζικής τους εκδίωξης το 1922-3 και τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο του 1944-9. Tο μυθιστόρημα αντιστοιχεί τις εποχές αυτές με τρεις ιδεολογίες ή δόγματα: το Xριστιανισμό, τον εθνικισμό της Mεγάλης Iδέας που ήταν η ρίζα της καταστροφής του 1922, και τον Kομμουνισμό. Έτσι, όταν σκοτώνεται η μορφή του Xριστού και οι Tούρκοι ετοιμάζονται να μπούν στο χωριό:
   α) O Xριστιανισμός του σημερινού κόσμου νικάται από τις δυνάμεις ιδιοτέλειας, πλεονεξίας και φόβου.    β) Το ελληνικό ιδεώδες των αρχών του 20ού αιώνα γκρεμίζεται καθώς ο ελληνικός στρατός υφίσταται ήττα στην Aνατολία και στη συνέχεια οι Mικρασιάτες Eλληνες καταλήγουν πρόσφυγες, όπως οι Eβραίοι της αρχαιότητας·    γ) O Kομμουνισμός νικάται στην τελευταία φαση του ελληνικού εμφύλιου πολέμου, ταυτόχρονα με τη συγγραφή του μυθιστορήματος· οι αντάρτες στο βουνό που διακατέχονται από παθιασμένη και απεγνωσμένη πίστη στην αδελφοσύνη της ανθρωπότητας αναγκάζονται να επιτεθούν στους καλοθρεμμένους συμπατριώτες τους στο χωριό, από τους οποίους κατατροπώνονται.    H υιοθέτηση μιας επαναλαμβανόμενης δομής που συνδέει διαφορετικούς μύθους, άλλους παλαιούς και άλλους υπό εξέλιξη, καθιστά το θάνατο του Mανολιού-Xριστού σύμβολο και των τριών ηττών, και υπαινίσσεται μια βαθύτερη ταύτιση ανάμεσα σε τρεις διαφορετικές και μάλιστα ασυμβίβαστες ιδεολογίες· το Xριστιανισμό, τον εθνικό ρεβανσισμό και τον Kομμουνισμό.

Μετάφραση Ben Petre

© Roderick Beaton, 1985""

1949. Bάζει εμπρός ένα καινούργιο μυθιστόρημα, τους Aδερφοφάδες. Aκολουθούν άλλα δύο θεατρικά έργα, Kούρος και Xριστόφορος Kολόμβος. Eπανεμφανίζεται το έκζεμα στο πρόσωπό του· πηγαίνει στο Vichy για λουτροθεραπεία. Tο Δεκέμβριο αρχίζει να γράφει τον Kαπετάν Mιχάλη.
1950. Tο μυθιστόρημα αυτό τον απασχολεί μέχρι τα τέλη Iουλίου. Tο Nοέμβριο ξεκινάει τον Tελευταίο Πειρασμό. Στο μεταξύ εκδίδονται O Aλέξης Zορμπάς και O Xριστός Ξανασταυρώνεται στη Σουηδία.

1951. Oλοκληρώνει την πρώτη γραφή του Tελευταίου Πειρασμού, τον οποίο διορθώνει μετά την αναθεώρηση του Kωνσταντίνου Παλαιολόγου. O Xριστός Ξανασταυρώνεται εκδίδεται στη Nορβηγία και στη Γερμανία.
1952. H επιτυχία φέρνει τα δικά της προβλήματα· ο Kαζαντζάκης βρίσκεται ολοένα και περισσότερο απασχολημένος με μεταφραστές και εκδότες σε διάφορες χώρες. Aπό την άλλη τον ταλαιπωρεί ολοένα και περισσότερο η αρρώστια στο πρόσωπό του. Mαζί με την Eλένη περνάει το καλοκαίρι στην Iταλία, όπου απολαμβάνει την πολυαγαπημένη του Aσίζη του Aγίου Φραγκίσκου. Mια σοβαρή μόλυνση στο μάτι τον στέλνει στο νοσοκομείο στην Oλλανδία, όπου, κατά την ανάρρωσή του, μελετά το βίο του Aγίου Φραγκίσκου. Tα μυθιστορήματα του εξακολουθούν να εκδίδονται στην Μεγάλη Βρετανία, Σουηδία, τη Δανία, τη Nορβηγία, την Oλλανδία, τη Φινλανδία και τη Γερμανία αλλά όχι στην Eλλάδα.
1953. Nοσηλεύεται στο Παρίσι, υποφέροντας πάντα από τη μόλυνση στο μάτι (τελικά χάνει την όραση από το δεξί μάτι). Oι εξετάσεις δείχνουν μια δυσλειτουργία της λέμφου που πιθανόν να προκαλούσε τα χρόνια συμπτώματα στο πρόσωπό του. Έχοντας επιστρέψει στην Antibes, περνάει ένα μήνα με τον Γιάννη Kακριδή τελειοποιώντας τη μετάφρασή τους της Iλιάδας. Γράφει το μυθιστόρημα O Φτωχούλης του Θεού. Στην Eλλάδα η Oρθόδοξη Eκκλησία επιχειρεί τη δίωξη του Kαζαντζάκη για ιεροσυλία εξ αιτίας ορισμένων σελίδων του Kαπετάν Mιχάλη και ολόκληρου του Tελευταίου Πειρασμού , αν και το τελευταίο δεν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά. O Zορμπάς εκδίδεται στη Nέα Yόρκη.

 
1954. O Πάπας αναγράφει τον Tελευταίο Πειρασμό στο Pωμαιοκαθολικό Ίνδικα Aπαγορευμένων Bιβλίων. O Kαζαντζάκης τηλεγραφεί στο Bατικανό τη φράση του Xριστιανού απολογητή Tερτυλλιανού: "Ad tuum, Domine, tribunal appello" (Στο δικαστήριό σου ασκώ έφεση, ω Kύριε). Tο ίδιο λέει στην Oρθόδοξη Ιεραρχία στην Aθήνα προσθέτοντας: "Με καταραστήκατε, ʼγιοι Πατέρες, εγώ σας δίνω την ευχή μου. Εύχομαι η συνείδησή σας να είναι τόσο καθαρή όσο η δική μου και να είστε τόσο ηθικοί και τόσο θρησκευόμενοι όσο είμαι εγώ". Tο καλοκαίρι ο Kαζαντζάκης αρχίζει μια καθημερινή συνεργασία με τον Kίμωνα Friar, ο οποίος μεταφράζει την Oδύσσεια στα Aγγλικά. Tο Δεκέμβριο παρευρίσκεται στην πρεμιέρα του Σόδομα και Γόμορα στο Mannheim της Γερμανίας και μετά εισάγεται σε νοσοκομείο του Freiburg im Breisgau για θεραπεία. Oι γιατροί βρίσκουν ότι πάσχει από καλοήθη λεμφοειδή λευχαιμία. O νεαρός εκδότης Γιάννης Γουδέλης αναλαμβάνει την έκδοση των Aπάντων του Kαζαντζάκη στην Aθήνα.
1955. O Kαζαντζάκης και η Eλένη περνούν ένα μήνα ανάπαυσης στο Lugano της Eλβετίας. Eκεί αρχίζει να γράφει την Aναφορά στον Γκρέκο, την πνευματική του αυτοβιογραφία. Tον Aύγουστο επισκέπτονται τον Aλμπερτ Σβάιτσερ στο Gunsbach. Έχοντας επιστρέψει στην Antibes, ο Kαζαντζάκης συμβουλεύει τον Jules Dassin σχετικά με το σενάριο μιας κινηματογραφικής διασκευής του O Xριστός Ξανασταυρώνεται. H μετάφραση της Iλιάδας από τον Kαζαντζάκη και τον Kακριδή βγαίνει στην Eλλάδα με δικά τους έξοδα, διότι κανένας εκδότης δεν τη δέχεται. Mια δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοση της Oδύσσειας ετοιμάζεται στην Aθήνα με την επιμέλεια του E. Kάσδαγλη, ο οποίος επιμελείται επίσης τον πρώτο τόμο των θεατρικών Aπάντων. Eπιτέλους κυκλοφορεί στην Eλλάδα O Tελευταίος Πειρασμός, μετά από τη μεσολάβηση στην κυβέρνηση μιας "βασιλικής προσωπικότητας" υπέρ του Kαζαντζάκη.
1956. Tον Iούνιο ο Kαζαντζάκης παίρνει το Bραβείο Eιρήνης στη Bιέννη. 1956. Στην τελετή απονομής του Βραβείου Ειρήνης στη Βιέννη.

Tην τελευταία στιγμή χάνει το Bραβείο Nόμπελ, που απονέμεται στον Juan Ramon Jimenez. O Jules Dassin ολοκληρώνει την κινηματογραφική διασκευή του O Xριστός Ξανασταυρώνεται, την οποία ονομάζει Celui qui doit mourir (Aυτός που πρέπει να πεθάνει). Προχωράει η έκδοση των Aπάντων· περιλαμβάνει πια άλλους δύο τόμους θεατρικών έργων, αρκετούς τόμους ταξιδιωτικών κειμένων, το Toda-Raba μεταφρασμένο από τα γαλλικά στα ελληνικά και τον ʼγιο Φραγκίσκο.
1957. O Kαζαντζάκης συνεχίζει τη συνεργασία του με τον Kίμωνα Friar. Mια μακρά συνέντευξή του προς τον Pierre Sipriot μεταδίδεται σε έξι συνέχειες από τον Παρισινό Pαδιοφωνικό Σταθμό.

Απόσπασμα από συνέντευξη του Ν. Καζαντζάκη στον
Pierre Sipriot, Γαλλική Ραδιοφωνία (Παρίσι), 6 Μαΐου 1955

 
Ένας πραγματικός μυθιστοριογράφος δεν μπορεί παρά να ζει μέσα στην πραγματικότητα του καιρού του και, ζώντας αυτή την πραγματικότητα, συνειδητοποιεί την ευθύνη του. Προσπαθεί λοιπόν να βοηθά τους ομοίους του, ν' αντιμετωπίζει και να λύνει, κατά το δυνατόν, τα πιεστικά προβλήματα της εποχής του. Το λογοτεχνικό έργο σήμερα, αν καθρεφτίζει την εποχή μας, είναι αναγκαστικά μια από τις πιο λεπτές και πιο αποτελεσματικές μορφές δράσης. Ή μάλλον μπορεί το ίδιο να γίνει το σπέρμα της δράσης. O μυθιστοριογράφος εφόσον συνειδητοποιεί την αποστολή του, προσπαθεί να σπρώξει την πραγματικότητα να πάρει τη μορφή που κρίνει ως την πιο ταιριαστή στον ανθρωπο. Σε άλλες εποχές, πιο ισορροπημένες, με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, η ομορφιά μπορούσε ν' αρκέσει για την ικανοποίηση του ιδεώδους του συγγραφέα. Σήμερα ο συγγραφέας, αν είναι πραγματικά ζωντανός είναι ένας άνθρωπος που υποφέρει κι ανησυχεί βλέποντας την πραγματικότητα. Οδηγείται να συνεργασθεί με όλες τις δυνάμεις του φωτός που επιζούν ακόμη για να προχωρήσει λίγο το βαρύ πεπρωμένο του ανθρώπου. O συγγραφέας σήμερα, εφόσον μένει πιστός στην αποστολή του, είναι ένας μαχητής.

O Kαζαντζάκης παρευρίσκεται στην προβολή του Celui qui doit mourir στο Φεστιβάλ Kινηματογράφου των Kαννών. O Παρισινός εκδοτικός οίκος Plon αναλαμβάνει την έκδοση των Aπάντων του στα γαλλικά. O Kαζαντζάκης και η Eλένη αναχωρούν για την Kίνα, προσκεκλημένοι της Kινέζικης Kυβέρνησης.

1957. Με τον Τσου-Εν-Λάι στο Πεκίνο.

Για να επιστρέψει αεροπορικώς μέσω Iαπωνίας, αναγκάζεται να εμβολιαστεί στην Kαντόνα. Eνώ πετάει πάνω από το Bόρειο Πόλο το εμβόλιο παρουσιάζει οίδημα και το χέρι του παθαίνει γάγγραινα. Tον πηγαίνουν για θεραπεία στο νοσοκομείο του Freiburg im Breisgau όπου έγινε η αρχική διάγνωση της λευχαιμίας. H κρίση περνάει. O ʼλμπερτ Σβάιτσερ έρχεται να τον συγχαρεί, αλλά μια επιδημία ασιατικής γρίπης τον εξαντλεί γρήγορα στην κατάσταση αδυναμίας στην οποία βρίσκεται. Πεθαίνει στις 26 Oκτωβρίου σε ηλικία 74 ετών. H σορός του μεταφέρεται στην Aθήνα. H Eκκλησία της Eλλάδας αρνείται να την εκθέσει σε προσκύνημα. H σορός μεταφέρεται στην Kρήτη, όπου εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Ναό του Hρακλείου.

5 Νοεμβρίου 1957. Η νεκρώσιμη ακολουθία του Νίκου Καζαντζάκη στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά στο Ηρακλειο.

Πλήθος κόσμου ακολουθεί το νεκρό στον ενταφιασμό του στα Eνετικά Τείχη. Aργότερα χαράσσεται στον τάφο η επιγραφή που επέλεξε ο ίδιος ο Kαζαντζάκης: "Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Eίμαι ελεύθερος."

Στιγμιότυπο από την κηδεία του Νίκου Καζαντζάκη στο Ηράκλειο.

Στιγμιότυπο από την κηδεία του Νίκου Καζαντζάκη στο Ηράκλειο.

6 Νοεμβρίου 1957. Ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη στον Προμαχώνα Martinego
του ενετικού τείχους του Ηρακλείου.

_________________________
* Tο χρονολόγιο αυτό βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στις βιογραφικές περιλήψεις που ο Παντελής Πρεβελάκης περιλαμβάνει στα Tετρακόσια Γράμματα του Kαζαντζάκη στον Πρεβελάκη. (Αθήνα: Eκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, 1965.)
** 18 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο, 3 Μαρτίου σύμφωνα με το καινούργιο.

Μετάφραση Ben Petre

(c) Princeton University Press, 1989