Ραμνούς

Λίγα χιλιόμετρα μετά το Μαραθώνα, σε ένα ειδυλλιακό αγροτικό τοπίο, στη ΒΑ εσχατιά της Αττικής και απέναντι από την Εύβοια, συναντάμε το Ραμνούντα, περιοχή μέχρι πρότινος περισσότερο γνωστή για την παραλία των γυμνιστών παρά για τον αρχαιολογικό θησαυρό του και την ιστορική του σημασία. Στο χώρο αυτό είχε την έδρα του κατά τη διάρκεια της κλασικής εποχής και των εν συνεχεία Ελληνιστικών χρόνων ο ομώνυμος Αρχαίος Αθηναϊκός Δήμος, το φρούριο του οποίου, καθώς και ο εντός αυτού οικισμός, σήμερα έχουν αναδειχθεί και σώζονται σε αξιοθαύμαστη κατάσταση.  

Ο χώρος διαιρείται, όπως και στην αρχαιότητα, σε δύο μέρη, στα ενδότερα, όπου ήταν το κέντρο λατρείας της Νεμέσεως και ο φερώνυμος ναός της στο κέντρο ενός πολυσύχναστου παραδοσιακού  οικισμού με τα ταφικά μνημεία έξω από αυτόν κ α ι  στο παράλιο, όπου ο ζωτικής σημασίας για τους αρχαίους Αθηναίους φρουριακός οικισμός του Ραμνούντος. 

Από το μεγάλο  και διάσημο κατά την αρχαιότητα ναό της Νεμέσεως (έργου των μέσων περ. του 5^ου αιώνος π.Χ.) σήμερα διατηρείται στη θέση του μόνο το τεχνητό αντέρεισμα για την ασφαλή έδρασή του στο επικλινές έδαφος, τα κρηπιδώματα και οι στυλοβάτες των πενιχρών υπολειμμάτων των δωρικού ρυθμού  κιόνων του. Στέγαζε το περίφημο άγαλμα της αδυσώπητης θεάς που «νέμει», μοιράζει δηλ. στον καθένα ό,τι του ανήκει σύμφωνα με την αξία και τη θέση του, εξασφάλιζε αρχικά την αγροτική τάξη και στη συνέχεια ταυτίστηκε με την αποκατάσταση της «τάξης» και τον κολασμό της «ύβρεως» δηλ. την τιμωρία εκείνων που με τις ανόσιες πράξεις τους υπερέβαιναν το τεθειμένο για τους θνητούς μέτρο. Το άγαλμα αυτό, όπως αναφέρει ο Παυσανίας στα Αττικά, είχε κατασκευασθεί από Πάριο μάρμαρο που είχαν φέρει οι Πέρσες για να στήσουν ως τρόπαιο, «..πιστεύοντας αλαζονικά πως τίποτε δεν θα τους εμποδίσει να κυριεύσουν την Αθήνα.»  Τελικά, αντί της υπερφίαλα προσδοκώμενης επικράτησης, ήλθαν αντιμέτωποι με  την αμείλικτη οργή της θεάς. Πλάϊ στο ναό αυτό διακρίνομε τα ερείπια ενός άλλου, επίσης δωρικού ρυθμού, απλούστερου και πιο μικρού, που χρησίμευε ως αποθήκη και στο εσωτερικό του βρέθηκαν γνωστά γλυπτά, ανάμεσα στα οποία και αυτό της Θέμιδος, της θεάς που επέβλεπε την ηθική τάξη και το δίκαιο και μπορούμε να το θαυμάσουμε  σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Η οικτρή κατάσταση του Ιερού του Ραμνούντος, όπως και πολλών άλλων αρχαίων ναών, οφείλεται στη  συστηματική και εκδικητική «κονιορτοποίησή» τους, μετά την επικράτηση της νέας θρησκείας, σ’ εφαρμογή των γνωστών διαταγμάτων του Μεγάλου (;) Θεοδοσίου και των διαδόχων του  στα τέλη του 4^ου αιώνα μ.Χ., που επέβαλαν την ανελέητη κατεδάφιση των αρχαίων, ιδίως λατρευτικών,  μνημείων. Σήμερα, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και μέσα σε κλειστό στεγασμένο  και κατόπιν αδείας επισκέψιμο χώρο πλησίον του Ιερού, συντελείται με υπομονή και σεβασμό ένα επιστημονικό θαύμα, που έχει ως στόχο την ανασύσταση του αρχαίου μνημείων μέσω της επανατοποθέτησης – σαν παζλ - στην οικεία θέση των θρυμματισμένων μελών του ναού (Βλ. φωτογραφία), του αγάλματος της θεάς και της πολύ γνωστής στην αρχαιότητα βάσης του, που μέχρι και σήμερα εντοπίζονται εντειχισμένα σε νεότερα κτίσματα, ακόμη και σε μεγάλη απόσταση στην ευρύτερη περιοχή. Προσωπική άποψη του γράφοντος είναι ότι και μόνο γι’ αυτό θα άξιζε μια επίσκεψη - προσκύνημα στο Ραμνούντα.

Κατηφορίζοντας στη συνέχεια προς το παραθαλάσσιο φρούριο θαυμάζουμε καθ’ οδόν τα υψηλής τέχνης και τεχνικής ταφικά μνημεία πλουσίων οικογενειών, κατασκευασμένα από ντόπιο λευκό μάρμαρο με λαμπρά επιτύμβια ανάγλυφα και διαφωτιστικές επιγραφές για τους μεταθανάτιους «ενοίκους» των, ενώ την πορεία μας διακόπτει και μας εντυπωσιάζει το εν μέρει αναστηλωμένο από αυθεντικά αρχιτεκτονικά μαρμαροπλίνθινα μέλη του τείχος του στρατιωτικού παραμεθόριου οικισμού (Βλ. 2^η φωτογραφία). Ήταν η Ανατολική απόληξη του αμυντικού τόξου που είχαν εκπονήσει οι αρχαίοι Αθηναίοι για να υπερασπιστούν την επικράτειά τους, σημαντικοί ενδιάμεσοι κρίκοι του οποίου επίσης ήταν το Φρούριο της Φυλής στην Πάρνηθα, στη συνέχεια το φρούριο των Ελευθερών κοντά στα Βίλια για να τερματίσει  στο φρούριο των Αιγοσθένων στο Πόρτο Γερμενό.   Σκοπός του στρατηγικής σημασίας οχυρού αυτού οικισμού-λιμανιού  ήταν η προστασία από την πλευρά της θάλασσας του οικισμού με το Ιερό, καθώς και, κυρίως, ο έλεγχος και η περιφρούρηση της ελεύθερης ναυσιπλοϊας στο στενό ανάμεσα στην Αττική  και την Εύβοια, που θα εξασφάλιζε στους Αθηναίους τον διά θαλάσσης εφοδιασμό τους με σιτάρι. Στο εσωτερικό του δεν στάθμευε απλώς μια φρουρά από οπλίτες που έκαναν τη θητεία τους αλλά ήταν εγκατεστημένος ολόκληρος στρατιωτικός οικισμός, με ευδιάκριτο σήμερα τον πυκνό ιστό του, συμπεριλαμβανομένου ενός θεάτρου, ενός γυμναστηρίου, δύο ιερών και άλλων δημοσίων και ιδιωτικών κτηρίων, καθώς και της ακρόπολης στον υπερκείμενο λόφο.  Συγκινητική είναι - και αξίζει να την εντοπίσει ο επισκέπτης - η αποτυπωμένη σε οριζόντιο μάρμαρο τρίλιζα δηλ. επιτραπέζιο παιχνίδι σαν τη «ντάμα», που είχαν χαράξει σ’ αυτό για να περνούν την ώρα τους οι φύλακες μιας από τις δευτερεύουσες πύλες του τοίχους.

Σήμερα ο ευρύτερος χώρος - περ. 4.000 στρέμματα – παραμένει   αναλλοίωτος από την αρχαιότητα,  είναι έρημος και επειδή έχει χαρακτηρισθεί ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για την καλλιέργεια αμπελιών, ελιών και οπωροκηπευτικών. Ο   χαρακτηρισμός αυτός έχει εξοργίσει τους ντόπιους γιατί δεν μπορούν να χτίσουν εκεί,  αυτό όμως, που σίγουρα προβληματίζει, είναι η  έλλειψη πόσιμου νερού για τους επισκέπτες του εξαιρετικά ενδιαφέροντος αυτού χώρου.  

Νίκος Μωραϊτάκης