ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟ

Βόρειος Ήπειρος: Το χρονικό του αυτονομιστικού αγώνα

Αφιέρωμα στην 94η επέτειο της Αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου (17 Φεβρουαρίου 1914)

---

5 Νοεμβρίου 1912 : Ο ταγματάρχης χωροφυλακής Σπήλιος Σπυρομήλιος, με σώμα 2.000 αντρών, κυρίως Κρητών εθελοντών, αποβιβάζεται στη Χειμάρρα και ελευθερώνει από τους Τούρκους την γύρω περιοχή.

Δεκέμβριος 1912 - Μάρτιος 1913 : Ο Ελληνικός Στρατός απελευθερώνει την μια μετά την άλλη, τις πόλεις της Βόρειας Ηπείρου, υποδεχόμενος ως ελευθερωτής από τον ντόπιο πληθυσμό.

27 Δεκεμβρίου 1912 : Η Διάσκεψη του Λονδίνου, αναγνωρίζει το ανύπαρκτο έως τότε Αλβανικό Κράτος.

Νοέμβριος 1913 : Διεθνής Επιτροπή περιοδεύει σε πόλεις και χωριά της Βόρειας Ηπείρου, προκειμένου να καθορίσει την Εθνολογική σύνθεση της περιοχής και να αποφασίσει εάν παραχωρηθεί στην Αλβανία. Οι πιέσεις και οι εκβιασμοί, κυρίως Ιταλών και Αυστριακών, προς αυτή την κατεύθυνση, καθίστανται απροκάλυπτοι.

17 Δεκεμβρίου 1913 : Υπογράφεται το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, με το οποίο η Βόρεια Ήπειρος παραχωρείται στην Αλβανία. Σύσσωμος ο Ελληνισμός αντιδρά και διαμαρτύρεται για την κατάφωρη αδικία.

31 Ιανουαρίου 1914 : Οι Πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων, απαιτούν από την Ελληνική Κυβέρνηση, την άμεση αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Βόρεια Ήπειρο, εκβιάζοντας ότι σε αντίθετη περίπτωση δεν θα παραχωρούνταν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα.

25 Φεβρουαρίου 1914: Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ανακοινώνει στην Ηπειρωτική Επιτροπή το αμετάβλητο της Ευρωπαϊκής απόφασης. Παράλληλα με τις προτροπές να μην λιποψυχήσουν και να κρατήσουν τον Εθνισμό τους, τους καλεί να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων δίχως κάποια αντίσταση. Εν συνεχεία θα οριστεί η 1η Μαρτίου ως ημερομηνία έναρξης της αποχώρησης του Ελληνικού Στρατού από την Βόρεια Ήπειρο.

9 Φεβρουαρίου 1914 : Η Πανηπειρωτική Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε στο Αργυρόκαστρο στέλνει έντονη διαμαρτυρία στις Μεγάλες Δυνάμεις και εκλέγει επιτροπή που αναλάμβάνει την ηγεσία του Αυτονομιστικού Αγώνος. Ένοπλα τμήματα με την επονομασία "Ιεροί Λόχοι" αρχίζουν να οργανώνονται στις πόλεις και τα χωριά της Βόρειας Ηπείρου. Την ίδια ημέρα ο αρχηγός των Χειμαρριωτών Σπ.Σπυρομήλιος, καταργεί τις Ελλαδικές Αρχές και κηρύσσει την αυτονομία της Χειμάρρας.

10 Φεβρουαρίου 1914 : Η Ελληνική Κυβέρνηση διατάζει τον συνταγματάρχη Δ.Δούλη να συλλάβει τον Σπ.Σπυρομήλιο, μη γνωρίζοντας ότι τόσο αυτός όσο και πλήθος άλλων αξιωματικών, έχουν προσχωρήσει στην Βορειοηπειρωτική Επανάσταση. Φυσικά ο Δ. Δούλης αρνείται να εκτελέσει την διαταγή.

16 Φεβρουαρίου 1914 : Σχηματίζεται προσωρινή Κυβέρνηση της Αυτονόμης Βόρειας Ηπείρου με πρόεδρο τον Γεώργιο Χρηστάκη - Ζωγράφο.

17 Φεβρουαρίου 1914 : Υψώνεται και επίσημα έξω από το Αργυρόκαστρο, η σημαία της Αυτονομίας, παρουσία κλήρου, λαού και 2.000 ενόπλων. Την ίδια ημέρα στην Κορυτσά ο συνταγματάρχης Κοντούλης, αφού προηγουμένως - ακολουθώντας τις υποδείξεις της Ελλαδικής Κυβερνήσεως - είχε απαγορεύσει την συγκρότηση ενόπλων τμημάτων από τους Βορειοηπειρώτες, παραδίδει αμαχητί την πόλη στους Αλβανούς. Εν συνεχεία οι Αλβανοί εξαπολύουν ένα άγριο πογκρόμ κατά των ελληνικών πληθυσμών.

18 Φεβρουαρίου 1914 : Η περιοχή Κολωνίας παραδίδεται από τον συνταγματάρχη Κοντούλη με πρωτόκολλο στους Τουρκαλβανούς, οι οποίοι υπό τα απαθή βλέμματα Ολλανδών αξιωματικών προχωρούν σε σφαγές κατά των Ελλήνων. Εν συνεχεία ακολουθούν σκληρές συγκρούσεις με τους Βορειοηπειρώτες επαναστάτες.

2 Μαρτίου 1914 : Με την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την περιοχή Χειμάρρας, 800 Τουρκαλβανοί υπό την διοίκηση Ιταλών αξιωματικών επιτίθονται στο χωριό Βούνοι. Οι Βουνιώτες αποκρούουν την επίθεση και περνούν σε αντεπίθεση, τρέποντας σε άτακτη φυγή τις Αλβανικές ορδές.

4 Μαρτίου 1914 : Πραγματοποιείται συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών της Βόρειας Ηπείρου με τον αντιπρόσωπο της Αλβανικής Κυβερνήσεως Ολλανδό ταγματάρχη Θόμφων. Μετά από δύο ημέρες άκαρπων συνομιλιών, οι συγκρούσεις ξαναρχίζουν.

7 Μαρτίου 1914 : Μετά από λυσσώδης μάχες κοντά στο χωριό Κόδρα, οι Βορειοηπειρώτες κυριολεκτικά διαλύουν τις Αλβανικές δυνάμεις, οι οποίες απωθούνται προς τον βορρά.

15 Μαρτίου 1914 : Οι αριθμητικά υπέρτερες δυνάμεις των Αλβανών, υπό την διοίκηση Ολλανδών και Ιταλών Αξιωματικών, δέχονται θυελλώδη επίθεση του Βορειοηπειρωτικού Στρατού στην περιοχή της Κλεισούρας που είχαν καταλάβει. Οι Αλβανοί αναγκάζονται να υποχωρήσουν.

20 Μαρτίου 1914 : Οι Έλληνες της Κορυτσάς, έχοντας υποστεί ένα μήνα άγριων διώξεων, επαναστατούν και καταφέρνουν να απελευθερώσουν την πόλη.

24 Μαρτίου 1914 : Λόγω της καθυστέρησης ενισχύσεως των Ελλήνων της Κορυτσάς, μεγάλες Αλβανικές δυνάμεις ανακαταλαμβάνουν την Κορυτσά. 2.500 ένοπλοι Βορειοηπειρώτες διαφεύγουν και ενώνονται με τον υπόλοιπο Αυτονομιστικό Στρατό. Θα ξαναδούν την πολύπαθη πόλη τους, τρεις μήνες αργότερα, όταν ο Στρατός της Βόρειας Ηπείρου θα μπει ελευθερωτής στην Κορυτσά.

9 Απριλίου 1914 : Επίθεση 1.500 Αλβανών στο χωριό της Χειμάρρας Πυλιούρι, αποκρούεται με επιτυχία. Οι Αλβανοί υποχωρούν αφήνοντας πολλούς νεκρούς και αιχμαλώτους.

12 Απριλίου 1914 : Οι Αλβανοί επιτίθεται στο χωριό Παλιάσα της Χειμάρρας. Αποκρούονται και υποχωρούν άτακτα προς τον αυχένα της Λογαράς. Εκεί πέφτουν σε ενέδρα αποσπάσματος Κρητών εθελοντών, το οποίο τους αποδεκατίζει. Όσοι επέζησαν συνελήφθησαν αιχμάλωτοι.

18 Απριλίου 1914 : Μετά από υπόδειξη Ιταλών και Ολλανδών Αξιωματικών, Αλβανικές δυνάμεις επιτίθονται και καταλαμβάνουν το στρατηγικής σημασίας φρούριο του Μπούσι, αποκόπτοντας έτσι την επικοινωνία της Χειμάρρας με τους Αγίους Σαράντα. Δύο μήνες αργότερα, ο Αυτονομιστικός Στρατός της Β. Ηπείρου θα ανακαταλάβει το φρούριο, αποκαθιστώντας την επικοινωνία Χειμάρρας - Αγίων Σαράντα. Σκληρές μάχες λαμβάνουν χώρα και Β.Δ. του Αργυροκάστρου, κοντά στο μοναστήρι του Τσέπου. Η νικηφόρα έκβαση των μαχών θα κρίνει κατά μεγάλο βαθμό την τύχη του Αγώνα. Οι Αλβανοί θα καταδιωχθούν σε μεγάλο βαθμό προς το βορρά.

25 Απριλίου 1914: Οι Βορειοηπειρωτικές δυνάμεις της περιοχής Κολώνιας, ενισχυμένες από δύο μεγάλα σώματα Κρητών εθελοντών και ένα Αιτωλοακαρνάνων, μετά από τριήμερο συνεχή αγώνα, εκδιώκουν τις Αλβανικές δυνάμεις από ολόκληρη την επαρχία. Οι Αλβανοί αφήσουν πίσω πάνω από 500 νεκρούς, με τον αρχηγό τους Wani Bey Starjia. Την ίδια ημέρα, αφού η Αλβανική Κυβέρνηση δέχθηκε όλους τους όρους των Βορειοηπειρωτών, ορίζεται πενθήμερη ανακωχή, προκειμένου να ξεκινήσουν στην Κέρκυρα διαπραγματεύσεις.

26 Απριλίου 1914 : Ξεκινούν στην Κέρκυρα οι διαπραγματεύσεις οι οποίες θα καταλήξουν στο πρωτόκολλο της Κέρκυρας.

5 Μαΐου 1914 : Υπογράφεται το πρωτόκολλο της Κέρκυρας. Με βάση αυτό αναγνωρίζεται από τις Μ.Δυνάμεις, την Αλβανία και την Ελλάδα, η Αυτονομία της Β. Ηπείρου, ο Ελληνικός της χαρακτήρας και κατοχυρώνεται πλήρως η θρησκευτική, γλωσσική και εκπαιδευτική ελευθερία του πληθυσμού της.

Αύγουστος 1914 : Ενώ ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει, οι Δυνάμεις της Αντάντ δίνουν εντολή στα Ελληνικά Στρατεύματα να προελάσουν στην Βόρεια Ήπειρο επιβάλλοντας την τάξη.

Οκτώβριος 1914 : Ο Ελληνικός Στρατός εισέρχεται για δεύτερη φορά ελευθερωτής στην Βόρεια ΄Ηπειρο.

Δυστυχώς η περίοδος ελευθερίας για τους Βορειοηπειρώτες, δεν διαρκεί για πολύ. Δύο χρόνια αργότερα, η Ελλάδα ολόκληρη σπαράσσεται από τον εθνικό διχασμό. Οι δύο πρωτεργάτες του θριάμβου των Βαλκανικών πολέμων, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο Ελ.Βενιζέλος, ωθούμενοι έντεχνα από τους "συμμάχους" μας, συγκρούονται χωρίζοντας την Ελλάδα στα δύο. Οι Ιταλοί και οι Γάλλοι εν συνεχεία, εκμεταλλευόμενοι αυτή την κατάσταση, καταλαμβάνουν τις περιοχές της Βόρειας Ηπείρου, επιβάλλοντας των εξαλβανισμό του πληθυσμού της. Οι Ελληνικές δυνάμεις, μέσα στην δίνη του διχασμού, συγκρούονται μεταξύ τους, αδιαφορώντας και καταδικάζοντας την μαρτυρική Βόρεια Ήπειρο, για άλλη μια φορά στην σκλαβιά.

ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βασ.Γεωργίου : "Βόρειος Ήπειρος" Αθαν.Κόρμαλη : "Αντίσταση στην Βορειοηπειρωτική Γη" Αθαν.Κόρμαλη : "Χειμάρρα" Χρυσηίς Κακοφεγγίτου : "Αλύτρωτες Πατρίδες και Μεγάλη Ιδέα" Περιοδικό ΤΟΤΕ : Τεύχη 44 - 46

(Πηγή: http://www.e-grammes.gr)

---

Ο Αυτονομιακός Αγών στη Βόρειο Ηπειρο

Η δημιουργία του Αλβανικού κράτους το 1912 δεν ήταν αποτέλεσμα αγώνων ενός λαού που ζητούσε την απελευθέρωση του και την ανεξαρτησία του από τον Οθωμανικό ζυγό, αλλά επινόηση της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας οι οποίες ενεργούσαν η κάθε μία για ίδιο συμφέρον.

Το εθνικό συναίσθημα ήταν άγνωστο στους Αλβανούς μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα . Οι πιστοί στο Ισλάμ Αλβανοί του Βορρά ένιωθαν Τούρκοι, ενώ οι Ορθόδοξοι του Νότου, όπου υπήρχαν συμπαγείς Ελληνικοί πληθυσμοί καθώς επίσης και αρκετοί μουσουλμάνοι, Ελληνες κάτοικοι της Ηπείρου. Ετσι, με την έναρξη του Α' Βαλκανικού πολέμου τον Οκτώβριο του 1912, ενώ όλα τα Βαλκανικά κράτη: Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Σερβία, Βουλγαρία συμμάχησαν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Αλβανοί με απόφαση των αρχηγών των εθνικιστικών τους ομάδων πήραν μέρος στον πόλεμο, στο πλευρό των Τούρκων. Βλέποντας οι Αλβανοί την ατυχή γι' αυτούς έκβαση του πολέμου και διαπιστώνοντας, μετά από επίσκεψη του Ισμαήλ Κεμάλ Βλιώρα στη Βιέννη, ότι πιθανή ίδρυση Αλβανικού κράτους δεν ήταν αντίθετη με την πολιτική θέληση της Αυστροουγγαρίας, προχώρησαν στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλβανίας. Το γεγονός αυτό έγινε στις 28 Νοεμβρίου 1912 στον Αυλώνα και ήταν απόφαση εθνοσυνέλευσης, που συγκλήθηκε εκεί από τον Ισμαήλ Κεμάλ Βλιώρα αμέσως μετά την αποβίβαση του από Αυστριακό αντιτορπιλικό, που τον μετέφερε στον Αυλώνα, από την Τεργέστη της Ιταλίας. Στη συνέχεια οι Αλβανοί ζήτησαν από τις Μεγάλες Δυνάμεις και την Τουρκία τη διεθνή αναγνώριση του κράτους τους και η οποία τελικά επετεύχθη στις 7 Δεκεμβρίου 1912 από την Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου.

Την ίδια στιγμή ο ελληνικός στρατός με τη νικηφόρα προέλαση του ελευθέρωνε τους Αγ. Σαράντα, την Κορυτσά, τα Ιωάννινα, το Αργυρόκαστρο , την Κλεισούρα, το Τεπελένι. Η Χειμάρρα είχε ελευθερωθεί νωρίτερα από εθελοντές με αρχηγό τον Χειμαρριώτη μακεδονομάχο Σπύρο Σπυρομήλιο. Ο πληθυσμός των περιοχών αυτών με απερίγραπτο εθνουσιασμό εκδήλωνε τα ακραιφνή Ελληνικά του αισθήματα προς τον ελευθερωτή Ελληνικό στρατό, και συνέτασσε ψηφίσματα και υπομνήματα μετά από πάνδημα συλλαλητήρια πίστης και αφοσίωσης προς τον Διάδοχο.Το περιεχόμενο των ψηφισμάτων και των υπομνημάτων αυτών αποτελεί αδιάψευστο ιστορικό ντοκουμέντο της Ελληνικότητας της Βορείου Ηπείρου ιδιαίτερα περιοχών, που δεν αναγνωρίζονται από τους Αλβανούς ότι κατοικούνται από Βορειοηπειρώτες.

Καταπληκτικό είναι το γεγονός ότι οι Μουσουλμάνοι της περιοχής δεν διαφοροποιούνται στα αισθήματα προς την Ελλάδα από τους Χριστιανούς. Και αυτό, γιατί στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν Ελληνες στην καταγωγή, εξισλαμισθέντες κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.Μικρά παιδιά, γυναίκες και άνδρες μέχρι τα κατάλευκα γηρατειά, εκδήλωναν την Ελληνικότητα τους με τρόπο, που δεν αφήνει ασυγκίνητο και τον πιο ψύχραιμο ερευνητή.Πόθος όλων η ένωση με τη μητέρα Ελλάδα και πρόθεση τους ο αγώνας μέχρις εσχάτων για την ελευθερία.

Δυστυχώς, με τη λήξη του Α' Βαλκανικού πολέμου και με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης του Λονδίνου στις 17 Μαΐου 1913, συναρτήθηκε η τύχη της Βορείου Ηπείρου με αυτή των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου - σύμφωνα με το άρθρο 5 της Συνθήκης-. Τα νησιά του Αιγαίου θα δίνονταν στην Ελλάδα μόνο εάν η χώρα μας θα " εδέχετο άνευ αντιρρήσεων, όπως η Βόρειος Ηπειρος περιληφθή εντός των Αλβανικών συνόρων".

Πληροφορούμενοι οι Βορειοηπειρώτες του Αργυροκάστρου, της Πρεμετής, του Τεπελενίου, του Δελβίνου και της Χειμμάρας ότι σχεδιάζεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις η προσάρτηση τους στο Αλβανικό κράτος, διοργάνωσαν στις 5 Ιουνίου μεγάλο συλλαλητήριο στο Αργυρόκαστρο και στις 17 Ιουνίου συνέταξαν πληρεξούσιο σε αντιπροσώπους τους προκειμένου να τους εκπροσωπήσουν με παράστασή τους ενώπιον της Πρεσβευτικής Συνδιάσκεψης του Λονδίνου. Με το κείμενο τους στους Πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων, οι πληρεξούσιοι των Βορειοηπειρωτών ζήτησαν την αποστολή "Ειδικής Επιτροπής" στη Βόρειο Ηπειρο για να εξακριβώσει τον εθνολογικό χαρακτήρα του τόπου και τη θέληση των κατοίκων και αυτόχρονα αποκάλυψαν, με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, την απόφασή τους να πολεμήσουν για την ελευθερία τους.

Εμενε όμως εκκρεμές το θέμα του καθορισμού των Ελληνο-Αλβανικών συνόρων, που ανατέθηκε σε Διεθνή Επιτροπή αποτελούμενη από εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων. Αμέσως μετά το διορισμό της Διεθνούς Επιτροπής για τον καθορισμό του εθνολογικού χαρακτήρα της Βορείου Ηπείρου, οι Ελληνες της Κορυτσάς, απέστειλαν υπόμνημα προς τη Διεθνή Επιτροπή τονίζοντας την Ελληνικότητα της περιοχής και καταλήγοντας: "εν εκ των δύο λοιπόν υπολείπεται ημίν, ή ένωσις μετά της μητρός Ελλάδος, συμφώνως τη καταγωγή, τη ιστορία, ταις παραδόσεσι και τοις εθίμοις ημών, ή μεταβολή των πάντων είς ερείπια και τέφραν". Η Διεθνής Επιτροπή "χρησιμοποίησε ως μοναδικό κριτήριο για τον χαρακτηρισμό των κατοίκων ως Ελλήνων, την Ελληνική μονογλωσσία και κατάταξε στους Αλβανούς τους χρήστες του Αλβανικού γλωσσικού ιδιώματος ακόμη και μέσα στην οικογένεια".Μόνο οι αντιπρόσωποι της Γαλλίας και της Αγγλίας δεν αρκούνταν στην εξέταση της γλώσσας ως μοναδικού κριτηρίου, αλλά υποστήριζαν ότι έπρεπε να λάβουν υπόψη τους την εκπαιδευτική και θρησκευτική άποψη των κατοίκων καθώς επίσης και το φρόνημα τους.

Στο μεταξύ η Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου της 26ης Αυγούστου 1913 αποφάσισε να δοθεί στην Αλβανία παραλιακή λωρίδα μέχρι Φτελιάς, η νήσος Σάσων καθώς και η επαρχία (πρώην Καζάς) Κορυτσάς. Μάταια η Ελληνική κυβέρνηση στις 13 Οκτωβρίου διαμαρτυρήθηκε τόσο για την παραπάνω εδαφική ρύθμιση όσο και για τη λήψη ως μοναδικού κριτηρίου της εθνικότητας, το γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων στο χώρο της οικογενείας. Οι προτάσεις της Διεθνούς Επιτροπής υιοθετήθηκαν από τις Μεγάλες Δυνάμεις στη Φλωρεντία στις 17 Δεκεμβρίου 1913, όπου υπογράφηκε πρωτόκολλο με το οποίο επιδικάστηκε στο νεοσύστατο Αλβανικό κράτος η περιοχή της Βορείου Ηπείρου.

Από τη στιγμή, που η Ελληνική Κυβέρνηση "κατ' ανάγκην" αποδέχθηκε τον εκβιασμό των Μεγάλων Δυνάμεων και δεσμεύθηκε με την υπογραφή της, θα ήταν αντίθετη σε κάθε μορφή αντίστασης ή διεξαγωγής αυτονομιακού αγώνα στα εδάφη, που είχαν επιδικασθεί στην Αλβανία. Στο μεταξύ οι Βορειοηπειρώτες, που πληροφορούνταν τα τεκταινόμενα σε βάρος τους, οργανώνονταν με τη σύσταση Επιτροπών Εθνικής Αμύνης και Επιμελητειών. Κύριος στόχος των ανωτέρω επιτροπών ήταν η στρατολόγηση εθελοντών και η ένταξη τους σε ιερούς λόχους καθώς και η εξεύρεση οικονομικών πόρων για τη διεξαγωγή ένοπλου αγώνα. Ηδη οι Χειμαρριώτες διαμαρτυρήθηκαν και γνωστοποίησαν ταυτόχρονα με την τελευταία πρόταση της επιστολής τους προς τους υπουργούς των εξωτερικών των Μεγάλων Δυνάμεων στις 24 Νοεμβρίου 1913, την αμετάκλητη απόφασή τους να αγωνισθούν για την ελευθερία, που με τόσους αγώνες είχαν κερδίσει: "θα φονευθώμεν πάντες, αλλ' η Χειμάρρα ενωθείσα μετά της Ελλάδος δεν θα λεχθή ότι υπεδουλώθη εις Αλβανούς". Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1913 οι Ελληνες φοιτητές έκαμαν έκκληση προς τους συναδέλφους τους της Ευρώπης και της Αμερικής να διακηρύξουν "εν ονόματι της διεθνούς φοιτητικής αδελφότητας τα προς το δίκαιον και την ελευθερίαν των άλλων καθήκοντα των λαών των". Διετράνωσαν δε, στην έκκλησή τους, την απόφασή τους να υπερασπισθούν "βήμα προς βήμα το έδαφος, όπερ δια ποταμού αιμάτων επί έτος όλον μαχόμενοι ανεκτήσαμεν, και νά μη επιτρέψωμεν την βεβήλωσιν αυτού και την αυθαίρετον αρπαγήν του".

Οι απόγονοι των ιερολοχιτών του Δραγατσανίου δεν σταμάτησαν εδώ. Σχημάτισαν φάλαγγα, που πήγε στην Ηπειρο, για να υπερασπισθούν με το αίμα τους το Δίκαιο και την Ελευθερία. Προτού αναχωρήσουν από την Αθήνα εξέδωσαν μνημειώδη προκήρυξη που κατέληγε ως εξής: "Λαός ελευθερωθείς δια του ξίφους δεν δουλούται δια του καλάμου".

Στις 10 Ιανουαρίου 1914 ο Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος με την ιδιότητα του προέδρου της Επίτροπής Εθνικής Αμύνης Αργυροκάστρου, Τεπελενίου συγκάλεσε Πανηπειρωτικό Συνέδριο στο Αργυρόκα­στρο, για τις 30 Ιανουαρίου.

Εξέτασε όλες τις δυνατότητες για ειρηνική λύση του προβλήματος. Μη έχοντας όμως δυνατότητα για πολιτική λύση ένεκα του γεγονότος ότι η Ελληνική κυβέρνηση θα ήταν υποχρεωμένη να δεχθεί τις θέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων για την τύχη των νησιών του Αιγαίου, αποφάσισε στη Β'συνεδρία της τη σύσταση αρμοδίου οργάνου, που θα αναλάμβανε ένοπλο αγώνα με σκοπό την Ανεξαρτησία.Προς τούτο συγκρότησε "Οργανωτική Επιτροπή", που μέχρι να συμπληρωθεί θα αποτελούνταν από τους μητροπολίτες Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα και Κορυτσάς Γερμανό. Στο εξής αποφάσεις για τον Αγώνα θα έπαιρνε μόνο η "Οργανωτική Επιτροπή". Στην Ε" συνεδρία της η Πανηπειρωτική Συνέλευση αποφάσισε να ανακηρύξει την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου. Η "Οργανωτική Επιτροπή", ως το όργανο λήψεως αποφάσεως για τη διεξαγωγή του Αγώνα, στις 10 Φεβρουαρίου 1914 ανακήρυξε τη Βόρειο Ηπειρο, "Αυτόνομη Πολιτεία". Ο δε Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος φθάνοντας στο Αργυρόκαστρο στις 15 Φεβρουαρίου σχημάτισε υπό την προεδρία του προσωρινή κυβέρνηση με πρώτα μέλη, τα μέλη της "Οργανωτικής Επιτροπής" . Την ίδια μέρα κυκλοφόρησε προς τον Ηπειρωτικό λαό η πρώτη προκήρυξη της Προσωρινής Κυβερνήσεως. Στις 17 Φεβρουαρίου ανακηρύχθηκε επίσημα και μάλισα με πανηγυρικό χαρακτήρα για την τόνωση του ηθικού του λαού, η Ανεξαρτησία της Βορείου Ηπείρου.

Η Ελληνική κυβέρνηση είχε δώσει διαταγές προς τις αρχές της Βορείου Ηπείρου, για την παρεμπόδιση των εκδηλώσεων. Παρ'όλα αυτά ο πληθυσμός της πόλεως και της ευρύτερης περιοχής Αργυροκάστρου συγκεντρώθηκε στις όχθες του Δρίνου ποταμού από τις πρωινές ώρες πάνοπλος. Οι αστυνομικές αρχές βρέθηκαν σε αδυναμία να παρέμβουν καθώς επίσης και ο στρατός για να αποφευχθεί αιματοκύλισμα. Στις 3 μ.μ. άρχισε ο αγιασμός. Παρόντες ήταν επτά χιλιάδες ένοπλοι.Ρίγη συγκίνησης διαπέρασαν τους παρευρισκομένους όταν σε στιγμές κατάνυξης υψώθηκε η σημαία της "Αυτονόμου" και υποστάλθηκε η Γαλανόλευκη. Ο μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος την άγια εκείνη ώρα προχώρησε λίγα βήματα και ατενίζοντας την Ελληνική σημαία, με παλόμενη από λυγμούς φωνή την αποχαιρέτησε εκ μέρους του Ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου. "Χάριν της υπέρτατης Εθνικής ανάγκης κατεβιβάσθης, ω θείον όνειρον, ημών τε και των πατέρων μας γαλανόλευκη μας, εθνική μας Σημαία. Αλλά αντί Σου δεν ανυψώνομεν ξένην αλλά την θυγατέρα σου, Ηπειρωτικήν προωρισμένην να κατησχίση κατά της αλβανικής ημισελήνου!"

Μετά την τελετή το πλήθος κατευθύνθηκε στο Αργυρόκαστρο όπου και ύψωσε στο διοικητήριο τη σημαία της Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου.

Η Χειμάρρα στο μεταξύ είχε ανακηρύξει την Αυτονομία από τις 10 Φεβρουαρίου, ημέρα κατά την οποία ανακηρύχθηκε η Βόρειος Ηπειρος σε "Αυτόνομη Πολιτεία" από την "Οργανωτική Επιτροπή". Η ανακήρυξη της Αυτονομίας στους Αγ. Σαράντα και το Δέλβινο έγινε στις 16 Φεβρουαρίου. Στο Λεσκοβίκι στις 20 και στην Πρεμετή στις 23 Φεβρουαρίου.

Κοινό στοιχείο σε όλες τις περιοχές της Βορείου Ηπείρου ήταν η θέληση και η αποφασιστικότητα των κατοίκων να πολεμήσουν για τη σωτηρία της Βορείου Ηπείρου έστω και μόνοι. Ο τιτάνιος αγώνας των Βορειοηπειρωτών στέφθηκε με επιτυχία στα πεδία των μαχών παρά τα προβλήματα που δημιούργησε η Ελληνική κυβέρνηση. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ζήτησαν την έναρξη διαπραγματεύσεων με τους Βορειοηπειρώτες. Η προσωρινή κυβέρνηση της Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου ήρθε σε συνενόηοη με τη Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου, στην οποία είχε ανατεθεί ο έλεγχος της πολιτικής διοικήσεως και των οικονομικών του Αλβανικού κράτους. "Σκοπός της προσωρινής κυβερνήσεως ήταν να επιτύχη χάριν των Βορειοηπειρωτών προνόμια, ισοδυναμούντα προς αυτονομίαν ".

Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας στις 17 Μαΐου 1914.

Με το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας αναγνωρίσθηκε ο Ελληνικός χαρακτήρας της Βορείου Ηπείρου και εδόθη­σαν στους κατοίκους των επαρχιών Αργυροκάστρου και Κορυτσάς "εκτεταμένα προνόμια διοικητικά, εκκλησιαστικά, σχολικά και γλωσσικά ισοδυναμούντα προς πραγματικήν αυτονομίαν".

Το Πανηπειρωτικό Συνέδριο, που συνήλθε στο Δέλβινο στις 23 Ιουνίου 1914, ενέκρινε το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας καθώς επίσης οι Μεγάλες Δυνάμεις και η Αλβανία , που το δέχθηκε και το προσυπέγραψε άνευ όρων στις 12 Ιουνίου 1914.

Η Ελλάδα είχε κατακτήσει τον πρώτο επίσημο διεθνή τίτλο επί της Βορείου Ηπείρου.

Η εκατέρωθεν όμως δυσπιστία των αντιμαχομένων, οδήγησε σε νέες συγκρούσεις, οι οποίες αποτελούν τη Β' φάση του Αυτονομιακού Αγώνα. Οι στρατιωτικές δυνάμεις της Αυτόνομης Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου, όχι μόνο απώθησαν τους επιτιθέμενους Αλβανούς αλλά προχώρησαν και πέραν της οροθετικής γραμμής Τεπελενίου - Κλεισούρας κλπ., μέχρι του Βερατίου. Στο μεταξύ στην Αλβανία η πολιτική κατάσταση χειροτέρευε επικίνδυνα. Παντού επικρατούσε αβεβαιότητα και αναρχία.Γι αυτό στις 14 Οκτωβρίου 1914 οι Μεγάλες Δυνάμεις με τη συγκατάθεση της Ιταλίας ζήτησαν από την Ελλάδα να ανακαταλάβει στρατιωτικά τη Βόρειο Ηπειρο, προκειμένου να επιβάλλει την τάξη και την ασφάλεια στο αναρχοκρατούμενο κράτος της Αλβανίας.

Κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο η πρόσκληση αποτελούσε "την επισημοτέραν διεθνή αναγνώρισιν του ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος το οποίον έχει και δικαιούται να έχη η Ελλάς δια τους ομοεθνείς πληθυσμούς της περιφερείας ταύτης". Με την ανακατάληψη της Βορείου Ηπείρου από τον Ελληνικό στρατό έληξε η Α' φάση του Βορειοηπειρωτικού Αγώνα, του Αγώνα της Ανεξαρτησίας της Βορείου Ηπείρου.

Αφού έγινε η παράδοση της Χώρας στον Ελληνικό στρατό μέσα σε γιορταστική ατμόσφαιρα, η κυβέρνηση της Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου παραιτήθηκε, εκδίδοντας την τελευταία εμπνευσμένη εγκύκλιό της. Ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας είχε δικαιωθεί. Τα εδάφη της Βορείου Ηπείρου αποτελούσαν αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνικού κράτους. Οι Βορειοηπειρώτες εκπροσωπήθηκαν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο με δέκα έξι βουλευτές. Ομως ο πολιτικός διχασμός, η μικροκομματική πολιτική, οι σκοπιμότητες και η έλλειψη εθνικής ομοψυχίας στην Ελλάδα, ήρθαν αρωγοί στις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, που είχαν χαράξει διαφορετικά τη μοίρα του τόπου.

Η ιστορική εξέλιξη επιφύλαξε έκτοτε ποικίλα στάδια στο Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα, χωρίς όμως να οδηγήσει ακόμη στη δίκαιη λύση του.Οι νέες πολιτικές ανακατατάξεις στη Βαλκανική πρέπει να οδηγήσουν ανεπιφύλακτα σε ένα νέο καθεστώς και για τη Βόρειο Ηπειρο, σε μια νέα Αυτονομία μέσα στα πλαίσια της γείτονος, ενέργεια την οποία το αλβανικό κράτος όχι μονάχα πρέπει να σεβαστεί και υιοθετήσει ? κάτι που δεν έκανε στο παρελθόν ? αλλά και να υποστηρίξει. Εχει βαρύνουσα σημασία η άποψη του Γεν. Γραμματέα του UNPO (UNREPRESENTED NATIONS AND PEOPLES ORGANIZATION) στις 18/4/94 στη Χάγη ότι, «εάν μια μειονότητα αγωνισθεί αποφασιστικά και δημιουργήσει ακόμα και ταραχές, τότε γίνεται γνωστή και μπορεί να αγωνίζεται για τα δίκαιά της με πιθανότητα επιτυχίας. Εάν μείνει σε μια ειρηνική συμπεριφορά μόνο, τότε θα εξαφανιστεί, με τις μεθοδεύσεις καταπίεσης, εθνικής εκκαθάρισης με αμφίδρομες μεταφορές πληθυσμών και με άλλες μεθόδους του κυρίαρχου κράτους».Υποστήριξη όμως που πρέπει να έχει το δίκαιο αίτημα της Αυτονομίας και από την Ελληνική πλευρά, κάτι το οποίο δεν βλέπουμε με σαφήνεια στις δηλώσεις ? ούτε λόγος για πράξεις - των πολιτικών.

Και επειδή το εθνικό αυτό θέμα είναι και πολιτικό, και του οποίου η λύση θα πρέπει να δρομολογηθεί μέσα από τα διεθνή fora και με βάσει τις διεθνείς συνθήκες που υπαγορεύουν το μέλλον των εθνικών μειονοτήτων, καλό θα ήταν τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα να συμπεριλάβουν στην αντζέντα των εξωτερικών θεμάτων και το Βορειοηπειρωτικό, πριν είναι αργά.

Ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός έχει ?χορτάσει? από παχιά λόγια, από ?επιθέσεις φιλίας?, από συνθηματολογία «περί γέφυρας φιλίας» της μειονότητας, από πολιτικάντικη και ξύλινη γλώσσα που δεν διστάζει, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας να εκμεταλλεύεται το πολύπαθο αυτό κομμάτι του ελληνισμού, χωρίς όμως να δεσμεύεται για το πρακτέον.

Χρύσανθος Σιχλιμοίρης

http://antibaro.gr

---

Η Ιστορία της Χιμάρας

H Χιμάρα και η περιοχή της βρίσκεται στους πρόποδες των Ακροκεραυνίων, στα βορειοδυτικά άκρα του εθνικού μας Χώρου. Τόπος άγονος που έγινε με τη δουλειά των κατοίκων του εύφορος, τόπος που συμμετέχει στην εθνική ύπαρξη του ελληνισμού από τα πρώτα ιστορικά χρόνια. Από τότε που η πελασγική ζωτικότητα και η κρητομυκηναϊκή κληρονομία θεμελίωναν το οικοδόμημα του ελληνικού πολιτισμού.

Ο χώρος της Χιμάρας είναι τόπος εγκατάστασης των Χαόνων, μιας πελασγικής φυλής που κατοίκησε σ’ όλη την Παραδριατική Ήπειρο απ’ τον Κάλαμο ως τον Αυλώνα, δίδοντας το όνομά της στην περιοχή (Χαονία). Σήμερα περιοχή Χιμάρας θεωρείται η Β.Δ. του Δελβίνου (με όριο τον ποταμό Καλεσιώτη) και Ν. του Αυλώνος (με όριο τα Ακροκεραύνια όρη) περιοχή και ειδικότερα επτά χωριών πού κράτησαν αδιάσπαστη την συνείδηση της ιστορικής ελληνικής συνέχειας: Χιμάρα, Δρυμάδες, Παλάσα (τα οποία παραμένουν ελληνόφωνα), Βούνο, Πήλιουρι, Κηπαρό και Κούδεσι.

Η ορθή γραφή της Χιμάρας, ως προερχόμενη από την θεότητα των καταιγίδων, του χειμώνα και των αστραπόβροντων Χίμαιρα είναι με γιώτα και ένα ρο, κι όχι με ει και δύο ρ (Χειμάρρα) καθώς δεν προέρχεται όπως νομιζόταν από τη θέση της μεταξύ δύο χειμάρρων. Στον χώρο της υπήρχε άλλωστε η αρχαία πόλη Χίμαιρα. Η αναφορά της ηπειρωτικής Χιμάρας βρίσκεται για πρώτη φορά στον Συρακούσιο ποιητή Θεοδωρίδα. Επιτύμβιο επίγραμμα της Ελλην. Ανθολογίας (7, 529) αναφέρει:

Η παληκαριά τον άντρα στον ουρανό και στον Άδη τον φέρνει.

Έτσι και τον γιο του Σώσανδρου, το Δωρόθεο, μες τη φωτιά το ρίχνει.

Γιατί, ζητώντας λεύτερηστην Φθία μέρα, καραβοτσακίστηκε ανάμεσα στους Σηκούς και στη Χιμάρα.

Ο Μ. Δένδιας εξηγεί πώς Σηκοί είναι το Sicum, σημερινό Σεμπενίκο της Δαλματίας. Χιμάρα δε η γνωστή. (Απουλία και Χιμάρα, Αθήνα, 38, 1927).

Η Χιμάρα, μια επαρχία της Χαονίας, πολύ νωρίς παρουσίασε τα εθνικά δημοκρατικά χαρακτηριστικά του λαού μας. Γράφει ο Θουκυδίδης πώς οι Χάονες, λαός αβασίλευτος, εκυβερνώντο από δύο άρχοντες που εκλέγονταν κάθε χρόνο και προήρχοντο από το αρχαίο βασιλικό γένος του οποίου τα προνόμια είχαν περιοριστεί στην ηγεσία της φυλής αλλά με αιρετούς αντιπροσώπους (Θουκ. Β 68-91 και Β 80,5).

Κατά τον Μεσσηνιακό Πόλεμο, τον 7ο αι., σημειώνεται μετακίνηση Σπαρτιατών προς τα Ακροκεραύνια, γεγονός που ίσως εξηγεί αρκετές ομοιότητες των δύο τόπων αλλά και μια παράδοση κοινής καταγωγής. Οι Χάονες λαμβάνουν μέρος στον Πελοποννησιακό Πόλεμο υπό τους άρχοντές τους Φώτιο και Νικάνορα κατά των Ακαρνάνων, καθώς όλη η Ήπειρος πλην της Αμβρακίας είχε ταχθεί στο πλευρό των Λακεδαιμονίων. Η αποτυχία όμως αυτής της εκστρατείας ήταν η αρχή της παρακμής των Χαόνων (Στράβων, Γεωγραφικά 323).

Ένα άλλο φύλο, στην περιοχή του σημερινού νομού Ιωαννίνων, οι Μολοσσοί αναλαμβάνουν τον πρώτο ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Ηπείρου. Στις μέρες του βασιλιά Νεοπτόλεμου δημιουργείται ομοσπονδία ηπειρωτικών φύλων πού στα χρόνια του Φιλίππου Β΄ ενσωματώνεται στο βασίλειο των Μακεδόνων. Στη νέα ηπειρωτική Ομοσπονδία πού συγκροτήθηκε μετά το θάνατο του Πύρρου, ένας από τους 3 στρατηγούς ορίστηκε να είναι Χάων. Η Ήπειρος, υφιστάμενη τρομερές καταστροφές και δηώσεις από τον Αιμίλιο Παύλο, θα υποκύψει στους Ρωμαίους και στα πρώτα βυζαντινά χρόνια, όταν ο ελληνισμός ανασυγκροτείται, γνωρίζει νέες βαρβαρικές επιδρομές από Γότθους, Ούννους, Οστρογότθους.

Ο Ιουστινιανός θα ανακαινίσει και θα ισχυροποιήσει το φρούριο της Χιμάρας που αναφέρει ο Πλίνιος (Ηist. Natur. 1,4) ήδη από τα ρωμαϊκά χρόνια: ?Ιη Ερiri ora castellum in Acrocerauniis Chimera?. Το φρούριο (που υπήρξε ορμητήριο για επιθέσεις κατά των βαρβάρων της Δύσεως) αναφέρεται ως Χίμαιρα από τον Προκόπιο (περί Κτισμάτων Δ4), Χιμάρα από την Άννα Κομνηνή (Αλεξιάς Β΄,σελ.168,169) και Χείμαρρο (με ει) από τον Ιωάννη Καντακουζηνό (Ιστοριών Α΄ 509).

Η Χιμάρα γνωρίζει καταστροφή από επιδρομές Σαρακηνών (877) και Βουλγάρων (1034), από Σταυροφόρους και Σέρβους του Στέφανου Κράλλη που την υποτάσσουν το 1346 και τελικά από Αλβανούς και Τούρκους.

Το 1403 ο Κάρολος, βασιλεύς της Νεαπόλεως, αποβιβάζεται στα παράλια της Χιμάρας και απωθεί τους Αλβανούς προς Βορράν. Οι Χιμαριώτες υπό τον άρχοντα και φίλο του μεγάλου Ηγέτη Γεωργίου Καστριώτη- Σκεντέρ-μπεη, Γεώργιο Στρέσιο, συμμετέχουν στην απέλπιδα προσπάθεια να ανακοπεί η οθωμανική πανώλις. Μετά την πτώση της Κρούγιας και τον θάνατο του Σκεντέρμπεη, μόνο η Χιμάρα σ’ όλη την Ήπειρο μένει ανυπόταχτη. Το 1463 την βρίσκει αυτοδιοίκητη και υπό προστασία των Ενετών.

Καθ’ όλη την Τουρκοκρατία, η Χιμάρα υπήρξε για τη Β. Ήπειρο ό,τι υπήρξε το Σούλι για τη Νότια. Δυστυχώς η παλικαριά των Χιμαριωτών δεν έγινε τόσο γνωστή. Κι ας κράτησε ψηλά το λάβαρο της λευτεριάς για 5 αιώνες. Γιατί εκεί πάνω ο Τούρκος δεν ησύχασε στιγμή. Θα δούμε, πώς τα κινήματα ήταν αδιάκοπα και η ανεξάρτητη Χιμάρα τσάκισε επανειλημμένα τον Αγαρηνό όποτε αποκοτούσε να ζυγώσει τ’ άπαρτα κορφοβούνια της. Όλοι οι ανυπόταχτοι-ακρίτες, καπετάνιοι, κλέφτες, κουρσάροι, λιάμπηδες βουνήσιοι- εδώ κατέφευγαν. Πολλοί βέβαια μετανάστευσαν τότε, κυρίως προς Επτάνησα και Ιταλία. Οι περισσότεροι γιατί λόγω του πολεμικού των χαρακτήρας ήταν περιζήτητοι μισθοφόροι, ιδίως με τα κατορθώματά τους στους συνεχείς Τουρκοβενετικούς πολέμους του ΙΕ’ και ΙΣΤ’ αιώνος.

Ας αφουγκραστούμε όμως τους εξαίσιους ήχους των πολεμικών αγώνων των Χιμαριωτών. Το 1473, με ηγέτη τον περίφημο Βλάση και βενετική υποστήριξη, Χιμαριώτες κυριεύουν το φρούριο του Σοποτού (σημ. Μπόρσι) και η Επανάσταση απλώνεται από τον Αυλώνα ως τη Σαγιάδα. Δυστυχώς προδίδονται από τους Βενετούς που συνάπτουν ιδιαίτερη συνθήκη ειρήνης με τους Τούρκους. Κι ενώ το 1478 πέφτει η Κρούγια και το 1479 η Σκόδρα, οι Χιμαριώτες ξεσηκώνονται πάλι τον Αύγουστο του 1481 υπό τον μεγάλο Επαναστάτη Κορκόδειλο Κλαδά και τον γιο του Σκεντέρμπεη, τον Ιωάννη Καστριώτη, πού ορίζεται και διοικητής στην ελεύθερη Χιμάρα. Ο διοικητής -εν ονόματι του βασιλέως της Νεαπόλεως-- θα επιβάλει μάλιστα και φόρο υποτέλειας στον Τούρκο διοικητή του Αυλώνος.

Η Χιμάρα θα γνωρίσει 10 χρόνια ελευθερίας πριν υποταχθεί, αβοήθητη απ’ τους Λατίνους, στο τουρκικό ασκέρι πού οδηγούσε ο ίδιος ο σουλτάνος Βαγιαζήτ στα 1492.

Πολλά μεσόγεια χωριά άρχισαν να τουρκεύουν. Ο πειρασμός ήταν μεγάλος. Στην Ιστορία υπάρχουν οι πολεμιστές, υπάρχουν και οι άλλοι... Ένας εξωμότης απ’ την Παλάσα, ο Λιάζ Πασάς, πασάς του Αυλώνα, με τη σύμφωνη γνώμη του σουλτάνου Σελήμ άρχισε στα 1518 να πιέζει για γενικό εξισλαμισμό. Η Πύλη έστειλε μάλιστα μεγάλη ναυτική δύναμη υπό τον Σινάν Πασά. Μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, οι αντιπρόσωποι της Χιμάρας δέχθηκαν την υποταγή με όρους. Κι οι όροι αυτοί ήσαν τα προνόμια πού για αιώνες ίσχυσαν στην ?Αυτόνομη Συμπολιτεία των Κεραυνίων?. Τριάντα τρία χωριά τότε της Χιμάρας με ελληνική συνείδηση απέκτησαν :

Απαλλαγή από το χαράτσι (κεφαλικό φόρο), απαλλαγή από τη στρατολογία, τη δεκάτη, από κάθε φόρο και εισφορά πλην της αναγνώρισης της σουλτανικής κυριαρχίας. Επίσης δικαίωμα ελεύθερης οπλοφορίας σ’ όλη την περιοχή της Ηπείρου, αυτοδιοίκηση και οικειοποίηση επίπλων όσων καραβιών ναυαγούσαν στις ακτές τους. Λαϊκή δικαιοσύνη τέλος, απενέμετο από τους προεστούς.

Τα προνόμια αυτά διαφύλαξαν και ενίσχυσαν το ανυπόταχτο πνεύμα και την στρατιωτική ικανότητα πού σήμερα όλοι θαυμάζουμε. Οι Χιμαριώτες έγιναν ο φόβος για τους φημισμένους για την απανθρωπιά τους τουρκαλβανούς. Περνώντας απ’ το Παλέρμο, λίγα χρόνια αργότερα, ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ανανέωσε αυτά τα προνόμια. Μα η λευτεριά είναι για τους Έλληνες το μέγα αγαθό, δεν χωρούν περιορισμοί. Δεν είναι ποσότητα για να υπάρχει λίγη ή περισσότερη. Είναι ποιότητα. Δεν είναι η ελευθερία ιδιότητα του Όντος. Είναι συστατικό στοιχείο του Είναι. Έτσι οι Χιμαριώτες που δεν γνωρίζουν ιδεολογικά, όπως εμείς, η γενιά των ακάπνων, αυτή την αλήθεια, αλλά βιωματικά, δεν αργούν να σηκωθούν και πάλι με αφορμή τους Τουρκοβενετικούς πολέμους πού προκαλούσαν καταστροφές στη Χιμάρα και από τους δύο εμπολέμους.

Πρώτη ξεσηκώνεται η Χιμάρα όταν ισπανικές δυνάμεις του βασιλείου της Νεαπόλεως και Γενουάτες εκστρατεύουν το 1532 στην Πελοπόννησο. Οι Χιμαριώτες, με υποτυπώδη οπλισμό (τόξα, σπαθιά, πέτρες) και χωρίς τρόφιμα, αποσύρονται στα ορεινά κρησφύγετα και στήνουν ενέδρες. Οι επιδρομές τους φτάνουν ως το σουλτανικό στρατόπεδο, στις εκβολές του Αώου. Σε μία απ’ αυτές ο ήρωας Δαμιανός προσπαθεί να πυρπολήσει τη σκηνή του σουλτάνου. Πέφτει στα χέρια του αρνησίθρησκου Αγιάζ και γνωρίζει φριχτό θάνατο. Συμβάλλουν οι Χιμαριώτες στην κυριαρχία των χριστιανικών στόλων στο Ιόνιο πριν υποκύψουν τελικά, διασφαλίζοντας τα προνόμια του 1518. Το 1564, νέα επανάσταση ξεσπά με αφορμή την απαίτηση των Τούρκων να επιβληθεί κεφαλικός φόρος και παιδομάζωμα στην Χιμάρα. Οι Χιμαριώτες καταφεύγουν στα βουνά και επιδίδονται σε ανταρτοπόλεμο προξενώντας μεγάλες καταστροφές στις δυνάμεις του Πιαλή Πασά. Στην περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) οι Χιμαριώτες προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στους Χριστιανούς συμμάχους και ενθουσιάζονται με τα μηνύματα από Ευρωπαίους ηγεμόνες που τους λεν να ετοιμασθούν για πόλεμο γιατί φθάνει η μεγάλη αρμάδα.

Τουρκικές δυνάμεις όμως κατακλύζουν την Ήπειρο ενώ οι Χιμαριώτες έρχονται σε επαφή με τους Βενετσιάνους της Κέρκυρας, που δέχονται να σεβαστούν αυτονομία, ορθοδοξία, ήθη και έθιμά τους όταν διωχθούν οι Τούρκοι. Έτσι, το καλοκαίρι του 1570 αντιλαλούν απ’ τα χιμαριώτικα καριοφίλια οι ράχες της Ηπείρου. Ηγέτης ο Προγόνης Σνάτης πού καταλαμβάνει το φρούριο του Σοποτού. Στη Νίβιτσα όμως η πολιορκία χρονίζει, και πέφτει μόλις την Άνοιξη του 1571. Οι Χιμαριώτες επιβάλλουν παραδειγματική τιμωρία στους τυράννους. Υπό τον Εμμανουήλ Μόρμορη οι επαναστάτες ελευθερώνουν Δέλβινο, Αργυρόκαστρο, Δρόπολη αλλά οι Βενετοί, αφού εξασφάλισαν αυτά πού ήθελαν, συνήψαν μονομερή συνθήκη με τους Τούρκους και τους παρέδιδαν το φρούριο του Σοποτού. Οι Βορειοηπειρώτες δεν κάμπτονται. Έρχονται σ’ επαφή με τον Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας και τον νικητή της Ναυπάκτου, τον περίφημο Δον Ζουάν τον Αυστριακό, και το 1576 αντηχούν και πάλι τα πεδία των τίμιων μαχών. Οι Χιμαριώτες υπό τον Κερκυραίο Πέτρο Λάνζα (διοικητή της Πάργας) χτυπούν το φρούριο του Σοποτού. Ακολουθούν ναυτικές επιχειρήσεις με τον καπετάν Οκταβιανό. Το 1581 νέα εξέγερση στην οποία κωφεύει παρά τις συγκινητικές εκκλήσεις ο Πάπας Γρηγόριος 13ος.

Μόνοι τους μάχονται για 10 χρόνια(!) ωςτο 1590 οπότε μια φοβερή επιδημίαλοιμού και η διακοπή του ανεφοδιασμού από την βενετοκρατούμενη Κέρκυρα ανάγκασαν τους γενναίους να καταθέσουν τα όπλα.

Ο αγώνας των Χιμαριωτών αποκτά μυθικές διαστάσεις σ’ όλη την ελληνική χερσόνησο, καθώς όχι μόνο πολεμούσαν για τον τόπο τους αλλά έστελναν και ενισχύσεις στους Ενετούς.

Τα χρόνια αυτά ένας ακόμη θανάσιμος κίνδυνος εμφανίζεται. Το ειδεχθές πρόσωπο του δυτικού ιμπεριαλισμού πίσω από το φιλάνθρωπο προσωπείο του παπικού ψευδοχριστιανισμοϋ. Οι αρματωμένοι Χιμαριώτες δεν είχαν μόνο να αντιπαλέψουν τον καταχτητή. Είχαν και τη δράση των λατίνων μισιονάριων πού σαν ύαινες πάσχιζαν στις χώρες πού πατούσε ο Τούρκος να αποσπάσουν ψυχές από την Εκκλησία μας, να τις μαντρώσουν στο επονείδιστο εμπορείο του Παπισμού. Οι Πάπες είχαν σαφή και σοφή πολιτική διεισδύσεως.

Το 1577, οι αντιπρόσωποι της Χιμάρας Νικόλας Γκίκας και Γεώργιος Γκάτας ζητούν στη Ρώμη βοήθεια απ’ την Αγία Έδρα. Αντί για βοήθεια ο Πάπας τους έστειλε έναν μισιονάριο-προπαγανδιστή, τον Λορένζο Καλλατίνο. Την ίδια εποχή, το 1581 συγκεκριμένα, με νέα επιστολή οι Χιμαριώτες ζητούν και πάλι έμπρακτη βοήθεια για επανάσταση. Στο ιστορικό αυτό έγγραφο υπέγραφαν και πολλά από τα χωριά πού αργότερα τούρκεψαν. Οι Χιμαριώτες υπόσχονται ακόμη και πλήρη υποταγή τους στην καθολική Εκκλησία, μα ο Γρηγόριος (που κάποιοι μας τον παρουσίασαν και φιλέλληνα) κωφεύει. Στην απάντησή του (22-12-1582) εύχεται για την σωτηρία των Χιμαριωτών...?Εμείς θα σας ενθυμούμεθα στις προσευχές μας?, γράφει?

Στα 1627 φθάνει στην Χιμάρα ένας Κύπριος διανοούμενος πού είχε απαρνηθεί την Ορθοδοξία στο κακόφημο Κολέγιο του Άγιου Αθανασίου. Ο Νεόφυτος Ροδινός που πασχίζει είκοσι χρόνια και δηλητηριάζει τη Χιμάρα με το δηλητήριο της Φραγκιάς, του Καθολικισμού. Ιδρύει σχολεία στο Βούνο, στη Χιμάρα, στη Νίβιτσα και θα είχε προκαλέσει δεινό πλήγμα στον εθνισμό και στην πίστη μας αν εκείνα τα χρόνια δεν βρισκόταν στον Πατριαρχικό θρόνο της πρωτευούσης μας, της Κωνσταντινουπόλεως, ένας μέγας Άνδρας, ο ηπειρωτικής (για ορισμένους) καταγωγής Κύριλλος Λούκαρης.

Επίσκοπος Χιμάρας είναι ο Σεραφείμ και μητροπολίτης Ιωαννίνων ο Καλλίνικος. Με τη συμπαράσταση του Πατριαρχείου αντιμετωπίζουν την προπαγάνδα. Οι Παπικοί απέτυχαν, αν και ποτέ δεν παραδέχθηκαν την ήττα τους, ενώ η παπική προπαγάνδα συνεχίστηκε ως τα μέσα του 18ου αιώνα, οπότε ο προσανατολισμός των Χιμαριωτών προς τη Ρωσία την κατέπνιξε απολύτως.

Ρωσικά έγγραφα αποδεικνύουν αυτή τη στροφή. Παράδειγμα επιστολή προς την Τσαρίνα Ελισάβετ με ημερομηνία 4-10-1759: Οι Χιμαριώτες υπόσχονται να συμπολεμήσουν με τη Ρωσία κατά των Τούρκων.

Σε άλλο έγγραφο (14-10-1759) οι τρεις καπετάνιοι της Χιμάρας, Γκίκας Σπύρος, ΓκίκαςΒρετός, ΚωνσταντίνοςΑθανάσης, δηλώνουν υποταγή και βεβαιώνουν πώς μπορούν να συγκροτήσουν 1 ή 2 συντάγματα. Έγγραφο του Νοεμβρίου 1759 ζητεί (με υπογραφές προκρίτων και καπεταναίων) να δεχθεί η Αυτοκράτειρα ως αντιπροσώπους της Χιμάρας τους αρχιμανδρίτη Άνθιμο Βασιλικό και καπετάνιο Πάνο Σπύρο Μπιτσίλη. Οι αντιπρόσωποι πήγαν και παρέδωσαν υπόμνημα στο οποίο αναφέρονται όλοι οι αντιτουρκικοί αγώνες των Χιμαριωτών από το 1507 ως το 1716, είναι δε ιδιαιτέρας ιστορικής αξίας διότι αναφέρεται σε ελληνικά χωριά που αργότερα τούρκεψαν.

Το 1767 ξεσπά νέα επανάσταση πού καταπνίγεται δυο χρόνια αργότερα από τον Σιλιχτάρ Πασά. Τα χρόνια πού ακολουθούν σημαδεύονται από την εθναποστολική δράση του Κοσμά του Αιτωλού που προσέφερε ανυπολόγιστες υπηρεσίες στην μορφωτική αναγέννηση των χωριών της Χιμάρας. Χαρακτηριστικό έμεινε το γεγονός της προτροπής του πατροΚοσμά να χτισθούν σχολειά ακόμη κι αν πρέπει να γκρεμιστούν εκκλησιές. Τότε έμειναν και οι Άγιοι Πάντες μοναδικός ναός της Χιμάρας ενώ ο λαός με πίστη άκουγε τα κηρύγματα για το ?ποθούμενον? που πλησιάζει

Η Χιμάρα δοκιμάστηκε από την τρομερή αγριότητα των τουρκαλβανών του Αλή Πασά. Στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806 συμμετέχουν πολλοί Χιμαριώτες και το1808 Χιμαριώτες βοηθούν τον στρατηγό της Ναπολεόντειας Γαλλίας Μπερτιέ στα Επτάνησα, παρά τη λυσσαλέα αντίδραση των προσκυνημένων στην Πύλη τουρκορωμηών.

Στην Μεγάλη Ελληνική Επανάστασητου 1821 οι Χιμαριώτες δίνουν πάλι το παρών. Με τον Αθανάσιο Χειμαριώτη στο πλευρό του Υψηλάντη, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, και με τον Σπύρο Σπυρομήλιο στο Βάλτο, στο Μεσολόγγι, στο Φάληρο. Περίφημοι αγωνιστές της επανάστασης αναδείχθηκαν οι Γκιόκας, Δημητρίου, Χαρίσης, Νέστος, Ζάχος, Δήμας, Γκιάκας, Γκορέτσης, Δούκας.

Στο νέο ελληνικό κράτος και στον αγώνα κατά της βαυαρικής απολυταρχίας και ξενοκρατίας ο Σπυρομήλιος είναι παρών. Διοικητής της Σχολής Ευελπίδων το 1843, ηγείται, μαζί με τον Καλλέργη και τον Μακρυγιάννη, της ιστορικής Επανάστασης πού επέβαλε την συνταγματική οργάνωση του κράτους.

Το 1847 ξεσπά ή Επανάσταση των Αρβανιτών του Γιάννη Αλεξίου (γνωστού και ως Γκιουλέκα) που ήταν σε επαφή με το πρωθυπουργό Ιωάννη Κωλέττη για ένωση ολόκληρης της Αλβανίας (με ένα καθεστώς αυτονομίας) με την Ελλάδα.

Σε κάθε κρίση του Ανατολικού Ζητήματος παίρνει φωτιά η Χιμάρα, μαυρίζουν τ’ Ακροκεραύνια, σηκώνονται και ανεμίζουν στ’ αγέρι της Αδριατικής οι γαλανές σημαίες: 1854, 1866, 1878, 1897. Πόσο ακόμη ραγιάδες; ρωτούν οι ατρόμητοι Χιμαριώτες πριν βγάλουν από τον ύπνο, εκείνα τα όργανα πού φέρνουν, μονάχα αυτά, τη λευτεριά. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 1878 ο απεσταλμένος του Άγγλου υπουργού εξωτερικών Σώλσμπερυ, ο Λόνγκσγουερθ δίδει σε υπόμνημά του πληθυσμό 25.000 Χριστιανών για τον κάζα Χιμάρας που ανήκε στο σαντζάκι Αργυροκάστρου. Για τα 13 χωριά της Χιμάρας, απογραφή του 1908 (τουρκική) δίδει 7.218 Έλληνες (Χριστιανούς) επί συνόλου 11.968 κατοίκων, ποσοστό δηλαδή περίπου 60%. Τόσο είναι το ποσοστό πού δίδει περίπου και η απογραφή της Αυτονόμου Ηπείρου το 1914: 6.188 Έλληνες επί συνόλου 10.648 κατοίκων ενώ η ελληνική απογραφή του 1913, με διαφορετικά όρια, δίνει 6.188 Έλληνες επί συνόλου 7.868 κατοίκων, δηλ. ποσοστό 80%. Από το 1927, η Αλβανία (με στατιστική) δέχεται στη Β. Ήπειρο 105 χωριά, μόνο, ως ελληνικά, τα απολύτως ελληνόφωνα. Μεταξύ αυτών μόνο 3 της Χιμάρας: Δρυμάδες (1817 κατ.), Παλάσσα (682 κατ.), Χιμάρα (1786 κατ.). Σύνολο 4.285 κατ. ?Σύνολο? Βορειοηπειρωτών για τους Αλβανούς : 38.858. Με την ίδια στατιστική, η Αλβανία είχε 828.593 κατοίκους.

Λίγα χρόνια πριν, το υπόμνημα της 3ης Ιουλίου 1913 προς την Πρεσβευτική Διάσκεψη του Λονδίνου είχαν υπογράψει οι πρόκριτοι 13 χωριών: Χιμάρα, Παλάσα, Δρυμάδες, Βουνό, Πήλιουρι, Κούδεσι, Κηπαρό, Λιάτες, Πικέρνι, Λούκοβο, Άγ. Βασίλειος, Χουτέτσοβο, Νίβιτσα.

Για τα σχολεία, ο Amadori Virgili (?La questione Rumeliota?, 1906) δίνει:

Σχολεία Δάσκαλοι Μαθητές

9 το 1900 14 428

13 το 1902 21 965

και (περιέργως) ο ίδιος,

3 το 1906 14 507

Κατά το υπόμνημα της Αυτονόμου Κυβερνήσεως έχουμε 13 σχολεία (8 αρρένων - 5 θηλέων) με 965 μαθητές (645+320). Να σημειωθεί ότι στο τέλος της Τουρκοκρατίας (περί το 1800) υπήρχαν κατά τον Φ. Οικονόμου 21 σχολεία (?Τα σχολεία της Β. Ηπείρου?, σελ. 97).

Με την σωτήρια Επανάσταση στο Γουδί (1909) αχνοφέγγει η Λευτεριά για τους αλύτρωτους. Το 1910, όταν Νεότουρκοι αποβιβάζονται στη Χιμάρα για να καταργήσουν οριστικά τα προνόμια, δύο ελληνικά αντιτορπιλικά (Ασπίς, Σφενδόνη) στα ανοιχτά, αποτρέπουν τους Τούρκους από κάθε πρόκληση. Ήταν φανερό πώς κάτι είχε αλλάξει. Με τη Βαλκανική Συμμαχία η Ελλάδα ξεκινά τον Οκτώβριο του 1912 τον ιερό αγώνα και στις 5 Νοεμβρίου ο Σπυρομήλιος, ο θρυλικός καπετάν Μπούας του Μακεδονικού Αγώνα, απελευθερώνει την Χιμάρα μέσα σ’ ένα παραλήρημα χαράς.

Κι όταν ο αμοραλισμός του διεθνούς ιμπεριαλισμού αποσπά την ελληνικότατη Πατρίδα από το ελληνικό κρατικό συγκρότημα, είναι πρώτη η Χιμάρα πού σηκώνει στις 9 Φεβρουαρίου 1914 την ένδοξη και τιμημένη σημαία της Αυτονομίας.

Μετά τις μάχες στο Πήλιουρι, στην Παλάσα, στο Τσόραϊ και στο Μπόρσι, στο Βούνο οι Χιμαριώτες κράτησαν λεύτερη την πατρίδα τους, περήφανη τη γενιά τους, εκείνη την ανεπανάληπτη άνοιξη του ’14 που έμελλε να μείνει ιστορικά αδικαίωτη αλλά ηθικά φωτεινός οδοδείκτης και πυξίδα πορείας στα δύσκολα χρόνια πού ακολούθησαν. Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χάος και αναταραχή επικρατούν στην Αλβανία. Η Ελλάδα παίρνει από τις δυνάμεις της Αντάντ εντολή ανακαταλήψεως της Βορείου Ηπείρου αλλά, κατά τις θλιβερές ημέρες του Εθνικού Διχασμού, όταν οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν αμαχητί την Ανατολική Μακεδονία, οι Ιταλοί προελαύνουν και καταλαμβάνουν την δύσμοιρη χώρα.

Ρακί, λουλούδια και δάκρυα όρισαν τη νέα αποχώρηση του ελληνικού στρατού. Η πρώτη Ιταλοκρατία σημαδεύθηκε από μαζικές εκτοπίσεις στην Ιταλία. Όταν το 1919 οι Ιταλοί χτυπήθηκαν από Αλβανούς στον Αυλώνα, τότε θα ζητήσουν την προστασία των Χιμαριωτών, μια προστασία πού, γενναιόφρονα, τους παρεσχέθη. Η νίκη της Αντάντ και η συμφωνία Τιτόνι-Βενιζέλου δημιουργούν νέες ελπίδες ενώ η Χιμάρα με τον αρχηγό της Νίκο Σπυρομήλιο σηκώνει τη σημαία της Ανεξαρτησίας. Μια ανεξαρτησία που δεν κράτησε...

Με την πολιτική μεταβολή του 1920 οι Ιταλοί μεθοδεύουν την οριστική προσκύρωση της Β. Ηπείρου στην Αλβανία. Οι Χιμαριώτες πιέζονται να δηλώσουν υποταγή και δέχονται αλβανική επίθεση. Η Ελλάδα αποστέλλει το αντιτορπιλικό ΑΕΤΟΣ προς ενίσχυση των αγωνιζομένων με εκπροσώπους τηςτον Γιαννάκη Σπύρου και τον Ν. Σπυρομήλιο. Οι Αλβανοί συνεχίζουν την προσπάθεια κατάργησης των προνομίων. Οι πρόκριτοι εκτοπίζονται ενώ σε αιματηρά επεισόδια διακρίνονται για τον ηρωισμό τους οι γυναίκες της Χιμάρας.

Το 1932, όταν ο Ζώγου προσπαθεί πάλι να καταργήσει τα προνόμια, εξαπολύεται νέος διωγμός των ανυπόταχτων Χιμαριωτών. Η Χιμάρα συμμετέχει στον σχολικό αγώνα του 1934-35 και πέτυχε την επαναλειτουργία ελληνικών σχολείων πολύ πιο δύσκολα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Β. Ήπειρο, μόλις το 1937-38.

Η αντίστροφη όμως μέτρηση προς την συγκλονιστική δεκαετία του 1940 είχε αρχίσει. Τον Απρίλη του 1939, η Φασιστική Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία και αρχίζει τις συστηματικές διώξεις των Ελλήνων. Πλήθος Χιμαριωτών πατριωτών εκτοπίζονται στην Βιντσέντζα της Ιταλίας. Η μεγάλη στιγμή πλησιάζει. Οι Ιταλοί αποτολμούν την 28η Οκτωβρίου να πλήξουν τις ελληνικές μεθοριακές δυνάμεις. Δυο εβδομάδες αργότερα άρχιζε η ελληνική αντεπίθεση και η τρίτη απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου.

Στις 22 Δεκεμβρίου, η 3η Μεραρχία Πεζικού έμπαινε στην Χιμάρα και από τους Αγίους Πάντες άρχιζε η μεγάλη γιορτή της λευτεριάς. Οι σημαίες ξεδιπλώθηκαν ξανά στον παγωμένο αγέρα και εκείνα τα Χριστούγεννα έμειναν αλησμόνητα, πληγή αγαπημένη, θύμηση πικρή μα και λυτρωτική. Τα πρόσωπα τα φώτιζε η Νίκη. Τα ίδια εκείνα πρόσωπα που λίγους μήνες μετά, όταν η άνανδρη επίθεση των Ούννων, των νέων Γότθων του Βορρά, υποχρέωνε σε υποχώρηση τους Νικημένους Νικητές, δακρυσμένα ψιθύριζαν:

- Να μας ξανάρθετε, να μας ξανάρθετε.

Με τη νέα κατοχή οι Χιμαριώτες ούτε τότε συμβιβάστηκαν. Όπως σ’ όλη την Ελλάδα, έγραψαν λαμπρές σελίδες Εθνικής Αντίστασης. Με πρωτοπόρους τους αγωνιστές του Μετώπου Απελευθέρωσης Βορείου Ηπείρου, του θρυλικού ΜΑΒΗ πού ίδρυσε μαζί με τους Βασίλη Σαχίνη, Ηλία Κώνστα, Γιώργο Τάσο και Σπύρο Ντάσιο, ο Χιμαριώτης εισαγγελέας Αναστάσιος Κοκκαβέσης. Οι ιερές μορφές τους, από τα Νησιά των Μακάρων, φωτίζουν, ορίζουν και καθοδηγούν τους αγώνες κάθε πατριώτη.

Σε μια ιστορική συνέλευση των χωριών της η Χιμάρα κηρύσσεται Αυτόνομη με 6μελή Κυβέρνηση. Η ένοπλη δύναμή της κατέστησε τη Χιμάρα αληθινή Ελεύθερη Ορεινή Ελλάδα του Βορρά, με ηγέτες το Γιώργη Μπολάνο, το Μήλιο Μερκούρη και το Γεράσιμο Ντούνη.

Λυσσούν οι ναζί κατακτητές κι οι συνεργάτες τους Μπαλίστες. Λυσσούν οι κομμουνιστές της αλβανικής Παρτία. Κι αρχίζουν την άνανδρη δράση τους. Στις 17 Νοέμβρη του ’43, δολοφονείται ο αρχηγός Βασίλης Σαχίνης, στις 3 Δεκέμβρη ο ηγέτης της Χιμάρας Γιώργης Μπολάνος. Κι ακολουθούν μάρτυρες της Αντίστασης, ο Στέφος Γκικόπουλος, ο Κόλιας Κιτσούλης, ο Μίλιος Σπυρομήλιος και τόσοι άλλοι. Φθάνει η πολυπόθητη στιγμή της Νίκης. Μα τότε θα αποδειχθεί η ανεπάρκεια -όλων δυστυχώς- των ελλαδικών οργανώσεων και κυρίως η επαίσχυντη ανηθικότητα των Συμμάχων που έριξαν την Πατρίδα στη δίνη του αδελφοκτόνου σπαραγμού.

Η αντίδραση των Χιμαριωτών στο ψευτο-δημοψήφισμα του Εμβέρ Χότζια το 1945 σφράγισε μιαν ολόκληρη εποχή αγώνων. Στα σαράντα πέντε χρόνια σταλινικής τυραννίας που ακολούθησαν, με μόχθο, κόπο, αίμα κι ιδρώτα η ελληνική ψυχή δεν εκάμφθη. Ώσπου ήρθε η άνοιξη του 1990, η μέθη της ελευθερίας. Μα οι αυταπάτες δεν κράτησαν πολύ. Η διαφθορά του κοσμοπολιτισμού και του δυτικισμού από την μια και το αμετανόητα ολοκληρωτικό καθεστώς των Τιράνων συνιστούν σήμερα έναν κίνδυνο άμεσο και υπαρκτό.

Χιμάρα-Ιστορική αναδρομή

Κ.Χατζηαντωνίου

http://www.geocities.com/xeimarra/home.htm

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Η λέξη Ήπειρος προέρχεται από τη δωρική λέξη άπειρος και την αιολική άπειρον, δηλαδή, περιοχή χωρίς πέρας (είτε ξηρά).

Πρώτο πολιτιστικό κέντρο της Ηπείρου από τα προϊστορικά χρόνια ήταν το μαντείο της Δωδώνης. Το αρχαιότερο και σεβασμιότερο των ελληνικών μαντείων, ήταν δε αφιερωμένο στον Δία τον Δωδωναίο. Στη Β. Ήπειρο λατρεύονταν από τους αρχαιότατους χρόνους οι θεοί του Ολύμπου: ο Ζευς, η Αθηνά, η Αφροδίτη, ο Ποσειδώνας κ.λπ. Στη Β. Ήπειρο, όπως είναι γνωστό άλλωστε, διαδραματίζονται πολλές από τις σκηνές της Ιλιάδας, της Οδύσσειας και της Αινειάδας. Ακόμη και μύθοι της Ελληνικής μυθολογίας εκτυλίσσονται στη Β. Ήπειρο, που θεωρείται κατά τους αρχαίους συγγραφείς: «Η αρχή της Ελλάδος» (Διονύσιος), «Αρχέγονος Ελλάς Ήπειρος» (Πτολεμαίος Κλαύδιος), «Αρχαία Ελλάς εστίν η περί την Δωδώνην και Αχελώον ώκουν γαρ αι Σελλάι ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δ' Έλληνες» (Φιλόσοφος Αριστοτέλης) Ιδιαίτερη ακμή γνώρισε η Ήπειρος κατά τη βασιλεία του Πυρρού ο οποίος οχύρωσε την άμυνα της Ηπείρου, κατασκεύασε δρόμους, γέφυρες, έκτισε θέατρα και ναούς, ανέγειρε μνημεία τέχνης και έκοψε νομίσματα. Αργότερα με το όνειρο της Εθνικής Ένωσης και για μια μεγάλη ελληνική κοσμοκρατορία θα εκστρατεύσει στην Νότιο Ιταλία απελευθερώνοντας τις εκεί ελληνικές πόλεις και θα φθάσει λίγα μίλια έξω από τα τείχη της Ρώμης.

Με τον ακαριαίο θάνατο του θα αναδιπλωθούν και τα φτερά της Ηπείρου. Αργότερα οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Ήπειρο, το 120 π.Χ. κατέστρεψαν τα πάντα, ακόμα και το μνημείο της Δωδώνης. Από τα πρώτα χρόνια μετά Χρίστου παρά πολλοί κληρικοί αγωνίστηκαν για να διατηρηθεί ο ελληνισμός και η ορθοδοξία όπως: Ο Αγ. Άσπειος, Επίσκοπος Δυρραχίου το 90 μ.Χ., ο Αγ. Ελευθέριος, Επίσκοπος Αυλώνας το 120 μ.Χ. κ.ά. Στα χρόνια της σκλαβιάς του Ελληνισμού από τους Οθωμανούς, ο Ελληνισμός της Β. Ηπείρου ανθίσταται στους βίαιους εξισλαμισμούς και στηρίζεται στην πίστη του. Παρά την τουρκική καταπίεση, τη βαριά φορολογία και τη συνεχή αιμορραγία του παιδομαζώματος, η ημιαυτονομία μερικών περιοχών επέτρεψε την οικοδομική, οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη της περιοχής. Στη Μοσχόπολη, στην Κορυτσά υπήρχαν περίφημα εκπαιδευτήρια, βιβλιοθήκες, τυπογραφεία και Ακαδημίες. Στο Αργυρόκαστρο, το Δέλβινο, στο Κεστοράτι, στη Δρόβιανι και στη Χείμαρρα λειτουργούσαν, επίσης, παρόμοια εκπαιδευτήρια και ιδρύματα με διαβαλκανική ακτινοβολία. Αργότερα στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος οι Β. Ηπειρώτες προσφέρουν γενναίες δωρεές όπως: την ίδρυση Εθνικής Τράπεζας από το Γ. Σταύρου, την ίδρυση του Πολυτεχνείου, την Ακαδημία Αθηνών από το Γ. Σίνα, το Αστεροσκοπείο, το Καλιμάρμαρο Στάδιο, το Ζάππειο Μέγαρο. Οργάνωσαν και χρηματοδότησαν τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες και άλλα πολλά.

Από το 1912 που οι Μ. Δυνάμεις ίδρυσαν το Αλβανικό κράτος κάθε κυβέρνηση που έχει πάρει την εξουσία, προσπαθεί να δείξει τον ανθελληνισμό της. «Έτσι αν υπήρχε ένα πρωτάθλημα ανθελληνισμού, κάθε κυβέρνηση έχει κάτι να διεκδικήσει από αυτό.» (Γεώργιος Λαμποβιτιάδης, Πρόεδρος της Ομόνοιας)

Σήμερα μετά από 85 χρόνια συστηματικού αφελληνισμού και παρά τις αρχές του Ο.Η.Ε. και της Δ.Α.Σ.Ε. (Ο.Α.Σ.Ε.) η κατάσταση στη Β. Ήπειρο είναι ανεξέλεγκτη. Ληστρικές ομάδες περνούν κάθε μέρα τα όρια της αγριότητας. Μαζί με αυτούς και οι εξοντωτικές ομάδες, πιστοί του γνωστού σχεδίου εξόντωσης και εκτοπισμού των Βορειοηπειρωτών.

Καλούμε όλους τους Έλληνες, τον απανταχού Ελληνισμό, να ανοίξουν τα μάτια και να υψώσουν το κεφάλι για να γυρίσουν το ρολόι της εθνικής μας πορείας. Ας αφυπνιστούμε τώρα προτού να είναι αργά. Προτού οι σκλάβες πατρίδες να γίνουν χαμένες πατρίδες. Ας αναλογιστεί ο καθένας από μας το χρέος του απέναντι στον Ελληνισμό και την Ιστορία μας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Ήπειρος περισσότερο από κάθε άλλη ελληνική περιοχή συνδέθηκε κατά την αρχαιότητα τόσο με τη ζωή όσο και με το θάνατο: α) με τη ζωή γιατί εκεί στο μαντείο της "δυσχειμερής Δωδώνης" κατέφευγαν όσοι αγωνιώντας για τα μελλούμενα, ζητούσαν από τον Πελασγικό Δωδωνάρχοντα να προβλέψει για τη ζωή τους, και β) με το θάνατο γιατί όταν το πλήρωμα του χρόνου κατέλυε την ανησυχία και το όνοειρο στον ποταμό Αχέροντα άφηναν να κυλήσει τη στερνή βαρκάδα με τον Χάροντα που θα τους οδηγούσε στον σκιερό τον Αμείλοχο, Άδη. Βλέπουμε λοιπόν ότι ακόμη και στη μυθολογία και στους θρύλους των Αρχαίων ελλήνων η παρουσία της Ηπείρου είναι πανάρχαιη και έντονη.

Με τη λέξη "Ήπειρος" (=στεριά) φαίνεται ότι ονόμασαν τη χώρα οι πρώτοι κάτοικοι στα αντικρινά Ιόνια νησιά. Οι ίδιοι οι Ηπειρώτες δέχτηκαν τη γεωγραφική αυτή ονομασία με το κοινό αίσθημα ότι ανήκουν στο ίδιο έθνος, μιλούν την ίδια γλώσσα και έχουν τα ίδια ήθη και έθιμα. Αυτήν ακριβώς την πνευματική ενότητα που θα αποβεί και πολιτική σύμπραξη με το ομοσπονδιακό κοινό, αντιπροσώπευε και η επιγραφή των νομισμάτων που θα έκοβαν αργότερα: ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ (Ηπειρωτών).

Από την αρχαιότητα τα όρια της Ηπείρου ήταν τα ίδια με αυτά που έχει σήμερα: άρχιζαν από το βορρά από τα Ακροκεραύνια (Κόλπος της Αυλώνας) και στο νότο μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο. Το Ιόνιο πέλαγος περιβρέχει τα δυτικά παράλια ενώ στα ανατολικά και βόρεια βρίσκεται η οροσειρά της Πίνδου και το Βόιον που καθορίζουν τα σύνορα της με τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Περιοχές σης οποίες η ανάμειξη των ηπειρωτικών φύλων γινόταν άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο.

Ο Στράβων καθορίζει τα σύνορα των ηπειρωτικών εθνών, με την Εγνατία οδό, που περνούσε περίπου στον ποταμό Γενούσιο: Σύμφωνα μ' αυτόν, ακολουθώντας την Εγνατία οδό και προχωρώντας από τη θάλασσα προς το εσωτερικό της χώρας δεξιά υπάρχουν τα ηπειρωτικά έθνη και αριστερά τα ιλλυρικά.

Γενικά, η ελληνική παρουσία σταματούσε στα νερά του ποταμού Γενούσιου, που αποτελούσε τόσο τα φυσικά όσο και τα γεωγραφικά σύνορα της αρχαίας Ηπείρου. Στην αντίπερα όχθη, κατοικούσαν τα ιλλυρικά φύλα που δυναμικά και φιλοπόλεμα όπως ήταν, περνούσαν συχνά τον ποταμό και καταπίεζαν τους Ηπειρώτες. Στο νότο οι Ιλλυριοί και Ηπειρώτες εξουσίαζαν κατά περιόδους το χώρο πέραν της Αυλώνας ενώ νοτιότερα και ιδιαίτερα από τον Ωρικό τα ιδιαίτερα ηπειρωτικά φύλα κυριαρχούσαν δίνοντας, έτσι ελληνικό χαρακτήρα στην περιοχή. Σύμφωνα μάλιστα με τη φράση των αρχαίων:

"Ωρικίην υπέρ (αίαν) ερείδεται Ελλάδος αρχή" (= η Ελλάδα αρχίζει από τη γη του Ωρικού).

Κάνοντας μια διαχρονική ιστορική και πολιτισμική διαδρομή και περιήγηση, θα προσπαθήσουμε να ταξιδέψουμε στον ευρύτερο Βορειοηπειρωτικό χώρο, στη γη του Πυρρού.

"Ωρικίην υπέρ αίαν ερείδεται Ελλάδος αρχή. = Η Ελλάδα αρχίζει από τη γη του Ωρικού."

ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ ΚΛΑΥΔΙΟΣ

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΧΩΡΑ

Αρχαίοι χρόνοι

Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις που ιδρύθηκαν κυρίως στα παράλια της σημερινής Ηπείρου διαδραμάτισαν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της εξέλιξης και του πολιτισμού της ελληνικής ενδοχώρας. Οι πόλεις αυτές, όπως η Επίδαμνος (το σημερινό Δυρράχιο), ο Βουθρωτός και κυρίως η Απολλωνία δεν αποτελούσαν νησίδες της ελληνικής παρουσίας και του πολιτισμού αλλά ζωντανά πρότυπα ζωής στους ελληνικούς πληθυσμούς.

Οι ομοιότητες των Ηπειρωτικών πόλεων μ' αυτές των υπόλοιπων ελληνικών είναι εμφανείς: παρατηρούνται και εδώ πολυγωνικά ή ισοδυναμικά τείχη, βουλευτήρια, θέατρα, αγορές, γυμνάσια, στοές, ελληνικά αγάλματα, ναοί για το ελληνικό δωδεκάθεο όλα αυτά παραπέμπουν σ' ένα ελληνικό τρόπο ζωής, σκέψης και ψυχαγωγίας.

Πολλές μορφές του κοινωνικού και του πολιτικού Βίου (όπως τις προτάσεις στρατηγών, η δουλεία) η του Διός βουλέων, η χρήση της ελληνικής γλώσσας στις επιγραφές και στα δημόσια έγγραφα σφραγίζουν την ελληνικότητα των πόλεων αυτών της Αμαντίας, της Νίκαιας και ιδιαίτερα της Βυλλίδας. Ας δούμε όμως πρώτα τις κυριότερες ελληνικές πόλεις αρχίζοντας από το βορειότερο σημείο της Αρχαίας Ηπείρου, το Δυρράχιο.

Δυρράχιο

Η ελληνική παράκτια αποικία του Δυρραχίου ιδρύθηκε το 627 από Κερκυραίους και Κορίνθιους. Το αρχικό της όνομα ήταν Επίδαμνος. Αργότερα όμως, ύστερα από τον 5ον π.Χ. αιώνα και κυρίως κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, στα νομίσματα καθιερώνεται ο τύπος Δυρράχιο.

Η πλεονεκτική γεωγραφική θέση της πόλης ευνόησε τις εμπορικές συναλλαγές με τη δυτική Μεσόγειο. Εξάλλου, η κατασκευή από τους Ρωμαίους της Εγνατίας οδού έδωσε τη δυνατότητα στους εμπόρους του Δυρραχίου να αναπτύξουν εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.

Μεγάλος ο αριθμός από πήλινα αγαλματίδια θεοτήτων και επιγραφές της ύστερης ελληνικής περιόδου υποδηλώνουν την ύπαρξη αντίστοιχων τύπων λατρείας του ελληνικού πανθέου.

Το ελληνικό στοιχείο κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα επικρατεί σταθερά και αναμφισβήτητα. Είναι μάλιστα γνωστό ότι για μια περίοδο (μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα) Ιλλυριοί βασιλείς κατέλαβαν το Δυρράχιο κόβοντας μάλιστα και αργυρά νομίσματα (Μονούσιος, 3ος π.Χ. αιώνας). Λόγω όμως της στρατηγικής εμπορικής τοποθεσίας που είχε, μετά το εμπόδιο που συχνά προκαλούσαν στις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ ελλήνων και ρωμαίων. Το Δυρράχιο καταλαμβάνουν οι ρωμαίοι και θα το ονομάσουν Colonia Ivia Augusta Durrachinorum.

Τότε χτίζουν και το αμφιθέατρο 20.000 θέσεων. Της πρώιμης βυζαντινής εποχής τελευταίο μνημείο είναι δυνατόν να θεωρηθούν τα τείχη που έκτισε ο αυτοκράτορας Αναστάσιος ο Α' (491-518 μ.Χ.), αφού πέρασε ο φόβος από τη λαίλαπα των Γότθων.

Το 1081-82 κατέλαβαν την πόλη οι Νορμανδοί για να ακολουθήσουν διαδοχικά οι Βυζαντινοί, οι Βενετσιάνοι, το Δεσποτάτο της Ηπείρου, οι Ανδεγανοί, και τέλος το 1501 οι Τούρκοι.

Απολλωνία

Πάνω σ' ένα εκτεταμένο λόφο, κοντά στο σημερινό χωριό Πόγιαση ιδρύθηκε το 588 π.Χ. από Κερκυραίους και Κορίνθιους η Απολλώνια, η σημαντικότερη ελληνική αποικία βόρεια του Αμβρακικού κόλπου, κτισμένη σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα με το λιμάνι της στο κοντινό πλωτό ποτάμι. Αυτό και με την πλούσια ενδοχώρα της εξελίχτηκε γρήγορα σε σπουδαίο εμπορικό-οικονομικό και πολιτισμικό κέντρο. Ο Κικέρων θα την αποκαλέσει μεγάλη αρχοντόπολη.

Ανατολικά της πόλης σώζεται ακόμα και σήμερα ένα αξιοπερίεργο μνημείο. Πάνω σε τετράγωνες βαθμίδες στηρίζεται ένα είδος κυκλικού βάθρου όπου επικάθεται κίοντας που λεπταίνει στο πάνω μέρος. Πρόκειται για πανάρχαια απεικόνιση του Αγνιεύς, πριν ακόμη η λατρεία του λάβει την ανθρώπινη μορφή και η αναπαράσταση του συγκεκριμένου τύπου αγάλματος ο Αγνιεύς Απόλλων ήταν προστάτης των οδοιπόρων, ο οποίος είχε δώσει το όνομα του στην πόλη.

Ας σημειώσουμε ότι η πόλη αυτή αφιέρωσε στην Ολυμπία μια μεγάλη ορειχάλκινη σύνθεση με θεούς και με ήρωες του Τρωικού πολέμου τον 4ο π.Χ. αιώνα περίπου.

Λίγο παλαιότερο είναι το ωραίο και αρμονικό νυμφαίο, που κατασκευάστηκε για να συγκεντρώσει τρεχούμενο νερό από την Ακρόπολη. Πάνω σε μερικούς από τους δρόμους με τους οποίους είναι κτισμένο βρέθηκε και εδώ χαραγμένο το ελληνικό μονόγραμμα ΔΑ(ΜΟΣΙΟΣ).

Ένας εξαιρετικής ομορφιάς και τέχνης ορειχάλκινος Δωδωναίος Δίας (μέσα 5ου π.Χ. αιώνα) βρέθηκε στην ακρόπολη της Απολλώνιας. Τα μεγάλα του μάπα, η πλούσια γενειάδα και το υψωμένο δεξί του χέρι, έτοιμο να εκτοξεύσει τον κεραυνό, εντυπωσιάζουν τον θεατή.

Η πνευματική ζωή και κίνηση της πόλης πιστοποιείται από το γεγονός ότι ο Αύγουστος πριν μεταβεί στη Ρώμη και γίνει αυτοκράτορας παρέμεινε στην Απολλώνια για ένα εξάμηνο προκειμένου να παρακολουθήσει τη ρητορική σχολή της πόλης.

Αργότερα, θα υπάρχει εδώ χριστιανική ζωή αφού το 431 και 451 στις δυο οικουμενικές συνόδους Εφέσου και Χαλκηδόνος θα συμμετάσχει επίσκοπος ως εκπρόσωπος της Απολλωνίας.

Βουθρωτός

Η αποικία αυτή ιδρύθηκε μάλλον από τους Ηπειρώτες κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα. Ιδιαίτερη ακμή γνώρισε του Βουθρωτό επί της βασιλείας του Πύρου και γενικότερα του 4ου και 3ου π.Χ. αιώνα. Τότε ακριβώς κτίστηκαν ο ναός του Ασκληπιού, η πύλη με το λιοντάρι και το θέατρο. Στους μεγάλους δόμους των κερκύδων του δυτικού κυρίως τμήματος και στις παρόδους του θεάτρου (2.000 θεατών) έχουν χαραχθεί ελληνικές επιγραφές, σχετικές με την απελευθέρωση των δούλων. Τις κόγχες της σκηνής κοσμούσαν αγάλματα, ανάμεσα στα οποία βρέθηκε κεφαλή του Απόλλωνα, γνωστή ως ο θεός του Βουθρωτού. Στο χώρο του θεάτρου διατηρείται κιωνόμορφος βωμός αφιερωμένος στο θεό Διόνυσο. Φέρει χαραγμένο κάνθαρο, κεφάλι γοργόνας και την κεφαλή του θεού (κατ' άλλους προσωπείο).

Στην ελληνιστική περίοδο ανήκουν οι ελληνικές επιγραφές που βρέθηκαν στο χώρο αυτό. Οι οποίες ανήκουν στο κοινό των Ηπειρωτών και αναφέρονται σε κάποιο προστάτη στρατηγό των Χαόνων (ηπειρωτικού φύλου που είχε έδρα στα Φοινίκη), και σ' έναν ιερέα Ασκληπιό. Από τα αγάλματα που σώθηκαν ξεχωρίζουν η ωραία κεφαλή του Απόλλωνα, έργο της μεταπραξιτελικής σχολής του 4ου π.Χ. αιώνα, και το άγαλμα του πολεμιστή που φιλοτέχνησε ο Αθηναίος γλύπτης Επισικλής. Όλα αυτά φανερώνουν τον παλμό της ελληνικής ζωής και τέχνης σ' αυτή την ηπειρωτική πόλη.

Όπως οι άλλες ελληνικές πόλεις της Ηπείρου έτσι και τον Βουθρωτό θα περάσει στη ρωμαϊκή κυριαρχία. Την εποχή του Καίσαρα και του Αυγούστου εγκαθίστανται εδώ Ρωμαίοι βετεράνοι στρατιώτες. Η πόλη χρησιμοποιείται ως ναυτική βάση και γνωρίζει νέα ακμή τον 1ο και 2ο μ.Χ. αιώνα. Νέο Ασκληπιείο, γυμναστήριο, λουτρά, οικίες με ψηφιδωτά δάπεδα και περιστύλια φανερώνουν την οικονομική ακμή του Βουθρωτού.

Οι κάτοικοι όμως από το 15ο μ.Χ. αιώνα εγκατέλειψαν οριστικά την πόλη λόγω των Βάλτων και της αποτελμάτωσης της περιοχής. Νερά και πυκνή βλάστηση βύθισαν σήμερα σχεδόν τα πάντα στη σιωπή.

Άλλες αρχαίες πόλεις

Λισσός, Αμαντία, Βύλλις, Αντιγόνεια. Σ' αυτές ης τέσσερις πόλεις θα αρκεστούμε να αναφέρουμε περιληπτικά κυρίως στα κύρια ευρήματα.

α) Λισσός

Μετά από μια πρώτη εγκατάσταση στον ορεινό Ακρόλισσο (8ο π.Χ. αιώνα) και την οχύρωση της ακρόπολης της Λισσού (6ος π.Χ. αιώνας) βρίσκουμε σαφή τεκμήρια αστικής ζωής κατά τον 4ο περίπου π.Χ. αιώνα.

Εξελίχτηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο, που ευνοήθηκε από την πλούσια ενδοχώρα.

Πλούσια εγχώρια κεραμική αλλά κυρίως εισαγόμενη από την Απουλία αλλά και τη μακρινή Ρόδο αποδεικνύουν τον έντονο εμπορικό χαρακτήρα της πόλης.

β) Αμαντία

Η ίδρυση της πόλης τοποθετείται στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα ανατολικά του Αυλώνα. Εκτός από τα λείψανα του ναού της Άρτεμης (3ος π.Χ. αιώνα) που βρέθηκαν νοτιοδυτικά της πόλης και στους δρόμους χαραγμένο το ελληνικό αλφάβητο εντυπωσιακό είναι το εύρημα σε ορειχάλκινο ρόπαλο χαραγμένα στα ελληνικά με την ένδειξη ΞΕΝΑΡΧΟΣ ΑΝΕΘΗΚΕΝ ΗΡΑΚΛΕΙ ΤΩΙΕΝ ΜΑΞΥΑΙ. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η ελληνική επιγραφή όπου κατά την ελληνική συνήθεια, ο Δίας βουλεύς είναι το αντικείμενο επίκλησης από το δημόσιο γραμματέα και τους βουλευτές.

ΔΙΙ ΒΟΥΛΕΙ ΑΔΥΛΟΣ ΑΡΧΕΛΑΟΥ ΒΟΥΛΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΑΙ.

γ) Βύλλις

Κτίστηκε σε εξαιρετικά στρατηγική θέση και σε μικρή απόσταση από το οχυρωμένο φρούριο του Κλος κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα.

Οι νεότερες ανασκαφές αποκάλυψαν αγορά και ένα εντυπωσιακό θέατρο με 20 σειρές κερκίδων και 5000 θέσεις κατά τους ελληνικούς χρόνους. Η Βύλλις αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα για την πάλη ανάμεσα στους δυο κόλπους (ελληνικού και ιλλυρικού).

Η ελληνική παρουσία είναι επίσης εμφανής και σε μορφές κοινωνικοοικονομικής δομής και αντίληψης όπως είναι το δουλοκτητικό και νομισματικό σύστημα. Η μακεδονική και ηπειρωτική επίδραση είναι πολύ χαρακτηριστική στα σύμβολα των νομισμάτων.

Αυτά είναι ο Δωδωναίος Δίας, ο Αχιλλέας, ο Αλέξανδρος, η Άρτεμης, το ρόπαλο του Ηρακλή, ο κεραυνός, ο αετός του Δία.

Η ζωή συνεχίστηκε και μετά Χριστόν όμως τον 8ο μ.Χ. αιώνα εγκαταλείφθηκε λόγω επιδημίας.

δ) Αντιγόνεια

ΠΥΡΡΟΣ - Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΩΝ ΜΟΛΟΣΣΩΝ

Με την εμφάνιση και τη βασιλεία του Πυρρού, η αρχαία Ήπειρος απέκτησε για πρώτη φορά ακτινοβολία, πολύ, πέρα από τα σύνορα της. Η εντυπωσιακή στρατιωτική φυσιογνωμία του Πυρρού και ο ένοπλος αγώνας του εναντίον της Ρώμης προκάλεσαν το ενδιαφέρον των ιστορικών, από την αρχαιότητα ως σήμερα.

Γεννήθηκε το 319 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Διακίδης, βασιλιάς των Μολοσσών και μητέρα του η Φθία, θυγατέρα του Θεσσαλού στρατηγού Μένωνα.

Οι Ηπειρώτες ανέτρεψαν τον Ακακίδη, φόνευσαν πολλούς συνεργάτες του και ζήτησαν να σκοτώσουν και τον μικρό τότε Πυρρό ο οποίος καταφεύγει στην Αυλή του βασιλιά των Ιλλυριών Γλαυκία.

Το 295 π.Χ. μετά από δυο μακρόχρονες προσπάθειες ξαναθρονίζεται με ενίσχυση του Πτολεμαίου και οδήγησε την Ήπειρο σε επέκταση.

Ο Πυρρός έστρεψε την προσοχή του στην οχύρωση και επέκταση της Ηπείρου. Παράλληλα έκτισε και θέατρα, ναούς, ανέγειρε μνημεία τέχνης και έκοψε νομίσματα.

Κατόρθωσε να δημιουργήσει μια Μεγάλη και Ενιαία Ήπειρο, ένα βασίλειο από τον Αωό μέχρι τον Αχελώο ποταμό. Εξασφαλίζοντας την ασφάλεια της Ηπείρου κατά την απουσία του με συμφωνίες, που είχε συνάψει με τους τρεις βασιλείς της Ελλάδας και της Ασίας έχοντας επίσης καταφατική απάντηση από το μαντείο της Δωδώνης, ξεκίνησε να κατακτήσει την Ιταλία σε ηλικία 37 ετών! Έδωσε την πρώτη μάχη εναντίον των Ρωμαίων κοντά στον ποταμό Σίρι της Κ. Ιταλίας.

Ο Πυρρός νίκησε με μεγάλες απώλειες γεγονός που επιβεβαίωσε την αξία των αντιπάλων του. Ο Πυρρός έστειλε τα πλούσια λάφυρα, δώρα στο ναό του Δία στη Δωδώνη με επιγραφή: "ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΠΥΡΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΕΙΡΩΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑΡΑΝΤΙΝΟΙ ΑΠΟ ΡΩΜΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΔΙΙ ΝΑΙΩ".

Μετά την απελευθέρωση της Σικελίας (στους οποίους για ανάμνηση τους έκοψε και νομίσματα με την υπογραφή Σικελιωταν). Η τελευταία μάχη εναντίον των Ρωμαίων δόθηκε από τον Πυρρό το 275 π.Χ. στις πλαγιές των βουνών του Βενεβέτου στην περιοχή του Σαμνίου. Ο Πυρρός ηττήθηκε και κατέφυγε στον Τάραντα, και μετά αποβιβάστηκε στο λιμάνι του Ωρίκου. Για μια ακόμη φορά, το όνειρο του Μ. Αλέξανδρου για απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων και την εθνική ένωση δεν ευοδώθηκε δυστυχώς, ούτε με τον Πυρρό. Αργότερα, ο Πυρρός γίνεται κυρίαρχος ολόκληρης της Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Αποδεχόμενος την πρόσκληση του Κλεωνύμου να βοηθήσει να αποκτήσει το θρόνο της Σπάρτης, εκστράτευσε στην Πελοπόννησο. Εκεί, στο Αργός, σε νυχτερινή οδομαχία προσπαθώντας να εκπορθήσει την πόλη δέχτηκε από μια γυναίκα δυνατό κτύπημα με κεραμίδι στο κεφάλι όπου μετά στρατιώτης του Αντίγονου τον αναγνώρισε και του απέκοψε το κεφάλι.

Μετά το θάνατο του Πυρρού, γνωστός ως "Αετός της Ηπείρου" αναδιπλώθηκαν και τα φτερά της Ηπείρου και θα περάσουν πολλά χρόνια για την ξαναζωντανέψει το δεσποτάτο της Ηπείρου.

ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Ο χώρος της Βορείου Ηπείρου είναι γεμάτος από αρχαία μνημεία, που αποδεικνύουν τον πολιτισμό του ελληνισμού από αρχαιοτάτων χρόνων.

Αναφέρονται τα σημαντικότερα μνημεία:

Στο Βουθρωτό των Αγίων Σαράντα σώζεται το κάστρο που έχτισε ο ήρωας του Τρωικού πολέμου Ελινή. Στο μουσείο βρίσκονται η κεφαλή του Απόλλωνα και του Διονύσου. Επίσης σώζονται ο ναός του Ασκληπιού, αρχαίο θέατρο, μισοκατεστραμμένο, και γυμναστήριο. Όλες οι επιγραφές είναι με ελληνικά γράμματα. Στο Φοινίκι υπάρχουν αρχαίο θέατρο, στάδιο, ταφικά κτίσματα, νομίσματα με παραστάσεις του Δωδωναίου Δία, της Αρτέμιδος, του Ηρακλή, του Αχιλλέα, του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ολυμπιάδας, η οποία ήταν κόρη του βασιλιά Νεοπτόλεμου, που ήταν από το Φοινίκι. Από το 18ο αιώνα μ.Χ. λειτουργούσε ελληνικό τυπογραφείο, και τυπώθηκαν το ελληνικό και το αλβανικό λεξικό.

ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Η ιστορία των πρώτων χριστιανών στη Β. Ήπειρο είναι αρκετά σκοτεινή. Πιθανολογείται ότι μικρές χριστιανικές κοινότητες, ιδρύθηκαν στο Βουθρωτό, Βύλλις, Αντιγόνεια, Άγιοι Σαράντα, Μεσάπλια. Όμως τα μνημεία της περιόδου αυτής δεν σώθηκαν. Το μοναδικό κατάλοιπο χριστιανικής λατρείας, ίσως τον 2ο μ.Χ. αιώνα διατηρήθηκε στο Βουθρωτό. Πρόκειται για στοά, έξω από τα τείχη της πόλης, όπου βρέθηκαν και πολλοί συλλημμένοι χριστιανικοί τάφοι.

Το βαπτιστήριο του Βουθρωτού είναι ένα από τα ωραιότερα και περισσότερο ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά. Το εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό του δαπέδου προσδίνει σ' αυτό μοναδική ομορφιά. Άλλα βαπτιστήρια αυτής της περιόδου έχουν ανασκαφεί στο Φοινίκη και το χωριό Λιν (Αχρίδα).

"Χάσαμε τα πάντα, αλλά εάν μας μείνει η Ελληνική σημαία θα ξαναρχίσουμε να ζούμε."

Βορειοηπειρώτης διδάσκαλος.

Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Από τους πρώτους αιώνες μ.Χ. πάρα πολλοί κληρικοί αγωνίστηκαν για να διατηρηθεί ο ελληνισμός και η ορθοδοξία, όπως:

Ο Άγιος Αστείος, Επίσκοπος Δυρραχίου το 98 μ.Χ.

Ο Άγιος Ελευθέριος, Επίσκοπος Αυλώνας το 120 μ.Χ.

Ο Άγιος Δονάτος, Επίσκοπος Φοινίκης.

Ο Διάκονος Σταύρος τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Επίσης αγωνίστηκαν και βασανίστηκαν οι επίσκοποι Δρυϊνουπόλεως Ματθαίος, ο Αργυροκάστρου Σοφιανός, της Κορυτσάς ο Φώτιος και ο ιερέας Σταύρος Τσιάμης στα μετέπειτα χρόνια. Επίσης και ο επίσκοπος Αργυροκάστρου Παντελεήμων, τα τελευταία χρόνια.

Οι επίσκοποι της Ηπείρου έλαβαν μέρος στην Οικουμενική Σύνοδο το 381 μ.Χ. Καταλυτική είναι η παρουσία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος εκήρυττε το χριστιανισμό και με την προτροπή του χτίστηκαν εκατοντάδες σχολεία στην Ήπειρο και μάλιστα στη Β. Ήπειρο, αλλά και σε όλη την Ελλάδα, όπου περνούσε τα χρόνια εκείνα. Ο Άγιος Κοσμάς γεννήθηκε στο χωριό Μέγα Δέντρο της Τριχωνίδας το 1714. Έμεινε στο Άγιο Όρος για 17 χρόνια, στη Μονή Φιλόθεου. Έκανε πολλές σπουδές και γνώριζε πολλές γλώσσες. Ο Άγιος Κοσμάς, με τα κηρύγματα του, στήριζε την ελπίδα του λαού και κράτησε άσβεστη τη φλόγα της λευτεριάς για το ποθούμενο του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού. Οι Τούρκοι, επειδή τον φοβήθηκαν, τον συνέλαβαν και ύστερα από πολλά βασανιστήρια τον εκτέλεσαν στο χωριό Κολικόνταση της περιοχής Φίερι, στις 24 Αυγούστου 1779, σε ηλικία 66 ετών. Κάποιος Αλβανός χριστιανός περισυνέλεξε τα οστά του, τα παρέδωσε και ήδη φυλάσσονται στο μουσείο της περιοχής.

"Τα παιδιά σας να μαθαίνουν Ελληνικά, διότι και η εκκλησία μας είναι εις την Ελληνική και το γένος μας είναι ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ."

ΑΓ. ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ

"Αυτό ... μια μέρα θα γίνει Ρωμαίικο και καλότυχος όποιος ζήση σε κείνο το βασίλειο."

ΑΓ. ΚΟΣΜΑΣ

ΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΚΑΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Οι Ηπειρώτες είχαν την πρωτοπορία στους εθνικούς αγώνες του ελληνικού έθνους, τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και κατά τους νεότερους χρόνους. Αρχίζοντας από τον Πυρρό, την Ολυμπιάδα, μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και συνεχίζοντας με το Δεσποτάτο της Ηπείρου, που βοήθησε να επανέλθει η Κωνσταντινούπολη υπό τη διοίκηση των Ελλήνων επί Μιχαήλ Αγγέλου.

Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, από τον Σκουφά, τον Τσακάλωφ και τον Ξανθό, συντέλεσε τα μέγιστα στην απελευθέρωση της Ελλάδας από την τουρκική αυτοκρατορία. Στους υπέροχους αγώνες της εθνεγερσίας του 1821, με τα ηρωικά κατορθώματα των Χιμαριωτών και των Παργιανών, τις αυτοθυσίες του Ζαλόγγου, της Κιάφας και του Κουγκίκου διατηρήθηκε η ιδέα της ελευθερίας και εμψυχώθηκαν όλοι οι Έλληνες να αγωνιστούν για την απόκτηση της ελευθερίας και την ανεξαρτησίας. Το 1914 οι Ηπειρώτες με το Γεώργιο Ζωγράφο αγωνίστηκαν για την αυτονομία της Β. Ηπείρου, αλλά η αναξιοπρεπής στάση των ευρωπαϊκών κρατών έδειξε το πραγματικό τους πρόσωπο και το μίσος για την ελληνική λεβεντιά, την ιστορία και τον πολιτισμό. Το 1940-1941 οι Ηπειρώτες πρώτοι με τη VIII μεραρχία πολέμησαν στο Καλπάκι, τις νέες Θερμοπύλες της Ελλάδας και συνέτριψαν τα οκτώ εκατομμύρια λόγχες του φασιστικού καθεστώτος της Ιταλίας. Επίσης, οι Ηπειρώτισσες της Πίνδου και τη Β. Ηπείρου συντέλεσαν τα μέγιστα στη νίκη του στρατού μας, που έγραψε νέες σελίδες δόξας.

Κατά τα έτη 1942-1945, οι Ηπειρώτες, με το στρατηγό Ζέρβα, αποκάλυψαν τη μεγάλη απάτη του κόκκινου φασισμού, και η Ελλάδα σώθηκε από τη διχοτόμηση και δεν άφησαν οι σύμμαχοι να ελευθερώσει τη Β. Ήπειρο.

ΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Οι Ηπειρώτες είναι οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του έθνους. Οι πλούσιες δωρεές τους συντέλεσαν τα μέγιστα στη μόρφωση, στον πολιτισμό, στη διαπαιδαγώγηση, στην οικονομική ανόρθωση και την απελευθέρωση της Ελλάδας. Ο Γεώργιος Σταύρου με την Εθνική Τράπεζα, ο Γεώργιος Αβέρωφ με το θωρηκτό «Αβέρωφ» και ο Γ. Σίνας, ο Τοσίτσας και ο Αβέρωφ συντέλεσαν στην ίδρυση του Πολυτεχνείου, του Πανεπιστήμιου, της Ακαδημίας, του Αστεροσκοπείου και του Καλλιμάρμαρου Σταδίου. Επίσης ο Αρσάκης, ο Ριζάρης, ο Τοσίτσας συντέλεσαν στην ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων που λειτούργησαν και λειτουργούν με θαυμάσια επιτεύγματα. Μέχρι σήμερα σπούδαζαν δωρεάν πολλά Ελληνόπουλα.

Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη και τα νοσοκομεία Χατζηκώστα είναι δωρεές Ηπειρωτών. Επίσης οι εκκλησίες Άγιος Γεώργιος Καρύτση και Χρυσοσπηλιώτισσα είναι δωρεές Ηπειρωτών. Ο Γεώργιος Αδάμ ανέγειρε στην Αθήνα το πρώτο ορφανοτροφείο και είχε καταθέσει στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 15.000 χρυσές λίρες. Ο Δημήτριος Τσίκας ανέγειρε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο και κατέθεσε στην Εθνική Τράπεζα 10.000 χρυσά φράγκα για τον ελληνικό στόλο. Ο Γεώργιος Μπάγκας είχε καταθέσει 200.000 φράγκα για τα σχολεία της Κορυτσάς και έχτισε το ξενοδοχείο στην Ομόνοια. Τίθεται το ερώτημα στους απανταχού Ηπειρώτες: Ποιος, άραγε, εκμεταλλεύεται τις ηπειρώτικες δωρεές; Το σοβαρό αυτό πρόβλημα πρέπει να ερευνηθεί από επιτροπή Ηπειρωτών, γιατί τα χρήματα των δωρεών δεν αξιοποιούνται σωστά από την πολιτεία.

Για την ιστορία αναφέρεται:

Ο Ευάγγελος Ζάππας είναι ο πρώτος Έλληνας που οραματίστηκε να ξαναγίνουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Ελλάδα, που είχαν καταργηθεί από το 394 μ.Χ. Για το σκοπό αυτό, διέθεσε χρήματα και χτίστηκε το κτίριο του Ζαππείου, το οποίο, με το νόμο 30/Ν/1869, ονομάστηκε Ολύμπιο Μέγαρο. Ολύμπια Επιτροπή ονομάζεται και η διαχειριζόμενη τα κληροδοτήματα με τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου.

Όταν αποφασίστηκε να τελεσθούν οριστικά στην Αθήνα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες, το 1896, και το ελληνικό κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να πληρώσει τα έξοδα, ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος ήρθε σε επαφή με τον ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ και του πρότεινε τη χρηματοδότηση των αγώνων. Πράγματι, αυτός διέθεσε τα ανάλογα χρήματα και τελέστηκαν μεγαλοπρεπώς οι Ολυμπιακοί Αγώνες στον τόπο που είχαν γεννηθεί, τον 5ο αιώνα π.Χ.

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ

Το βάρβαρο και απολίτιστο καθεστώς του Εμβέρ Χότζα και του κόκκινου φασισμού του Στάλιν κατέστρεψαν όλα τα πολιτιστικά κέντρα με σκοπό να διαγράψουν τις ρίζες του πολιτισμού και της ιστορίας του ελληνισμού, με σκοπό να διώξουν τον ελληνισμό από τη γενέτειρα του. Η ιστορία και ο πολιτισμός δεν καταστρέφονται με βίαιες ενέργειες και απειλές.

Ο τέως μητροπολίτης Αργυροκάστρου Παντελεήμων κατόρθωσε και περισυνέλεξε 10.000 τόμους ελληνικών βιβλίων από τη βιβλιοθήκη της Μοσχόπολης και από αλλού, τα οποία φυλάσσονται στο Άγιο Όρος. Για την ιστορία αναφέρεται ότι την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν στα Βαλκάνια άλλα τυπογραφεία. Επίσης, επισημαίνεται ότι την εποχή εκείνη λειτουργούσε ελληνικό τυπογραφείο στη Σμύρνη, όπου άκμαζε ο ελληνισμός και ενώ δεν είχε ακόμη αναγνωριστεί το ελληνικό κράτος, γιατί ήταν υπόδουλο στους Τούρκους.

Τους ανιστόρητους και αυτούς που ζηλεύουν το πνεύμα της ελληνικής φυλής τους παραπέμπουμε να μελετήσουν την ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας για να γνωρίσουν την αλήθεια και να κατανοήσουν το δίκαιο αίτημα της Ελλάδας. Η ιστορία μας καταμαρτυρεί ότι τα τοπωνυμία των κυριότερων περιοχών και πόλεων της Ηπείρου φέρουν αρχαία ελληνικά ονόματα. Παραδείγματος χάρη, το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ λέγεται Αργυρίνη, το ΤΕΠΕΛΕΝΙ Αντιογένεια, το ΜΠΕΡΑΤΙ Αντιπάτρεια, η ΚΟΡΥΤΣΑ Πήλιο, η ΑΧΡΙΔΑ Εγχέλανες, το ΦΙΕΡΙ Άψους, οι ΑΓΙΟΙ ΣΑΡΑΝΤΑ Βυθρωτός - Φοινίκη, η ΧΙΜΑΡΑ Χίμαιρα, η ΑΥΛΩΝΑ Ωρικός, η ΠΑΛΑΣΣΑΣ Παλαίστη, ΩΡΙΚΟΣ, ΑΜΑΝΤΙΑ κτλ.

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗ Β. ΗΠΕΙΡΟ

Η ελληνική παιδεία άκμαζε από τη ρωμαϊκή εποχή, τους βυζαντινούς χρόνους και επί τουρκοκρατίας. Μόνο με το κομμουνιστικό καθεστώς, το 1967 έγινε προσπάθεια να σταματήσει η ελληνική παιδεία. Μερικά ντοκουμέντα το βεβαιώνουν:

Στην Κορυτσά - Μοσχόπολη λειτουργούσαν 65 σχολεία με 92 δασκάλους και 5.852 μαθητές. Το Μπάγκειο γυμνάσιο λειτουργούσε με 2.500 μαθητές μέχρι το 1912.

Στην περιοχή της Πρεμετής από το 1789 λειτουργούσαν 25 σχολεία με 35 δασκάλους και 1.200 μαθητές.

Σε ολόκληρο το νόμο Κορυτσάς, Κολονίας, Λεσκοβίκι, ο Ιταλός φιλέλληνας Lucini ανεβάζει τα σχολεία σε 177, τους δασκάλους σε 224 και τους μαθητές σε 8.345.

Το πρώτο αλβανικό σχολείο ιδρύθηκε από τον Έλληνα Παντελή Σωτήρη το 1887 στην Κορυτσά. Αυτό, άραγε, το γνωρίζουν οι Αλβανοί;

Στην περιοχή της Αυλώνας από το 1902 λειτουργούσαν 10 σχολεία με 66 δασκάλους και 750 μαθητές. Στη Χιμάρα, το προπύργιο της Β. Ηπείρου, λειτουργούσαν σχολεία από το 1518, ταυτιζόμενα με την εκκλησιαστική επισκοπή της Χιμάρας, που άκμαζε την εποχή εκείνη.

Στους Αγίους Σαράντα από το 1749 λειτουργούσαν η Γραμματολογική σχολή, παρθεναγωγείο και δημοτικά σχολεία μέχρι το 1967. Σήμερα λειτουργούν σχολεία μόνο στα ελληνικά χωριά και λίγα στις πόλεις του Δελβίνου και των Αγίων Σαράντα.

Στην περιοχή Τεπελενίου και στο χωριό Λεύκλη λειτουργούσαν Αστική σχολή, παρθεναγωγείο και δημοτικά σχολεία μέχρι το 1967.

Στο Κεστοράτι λειτουργούσαν από το 1862 τα Ζωγράφεια Σχολεία. Ακόμη, λειτουργούσαν εκπαιδευτήρια, γυμνάσια και δημοτικά σχολεία. Επίσης στην πόλη του Αργυροκάστρου Δρόπολη λειτουργούσαν - και υπολειτουργούν και σήμερα - ελληνικά σχολεία. Παρότι το αλβανικό καθεστώς αναγνωρίζει την ελληνική μειονότητα, απαγορεύεται να διδάσκονται ελληνική ιστορία και θρησκευτικά. Στην πόλη του Αργυροκάστρου λειτουργούσε παιδαγωγική ακαδημία και ινστιτούτο ελληνικών σπουδών από το 1663. Η ελληνική πολιτεία αδρανεί. Μέχρι πότε ο μορασμός και η ατονία της πολιτείας;

Η ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΙ ΑΓΩΝΙΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΑ ΤΑΡΑΓΜΕΝΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Από το 1986 όπου κι έγινε η άρση της εμπόλεμης κατάστασης στην Αλβανία μας υποσχέθηκαν ανθρώπινα δικαιώματα - διαφύλαξη της περιουσίας μας - παιδεία - θρησκευτικά δικαιώματα.

Αντί αυτών, τη χρονική περίοδο που κατέρρευσε το Ανατολικό μπλοκ, η κυβέρνηση της Αλβανίας δεν ακολούθησε την ίδια πολιτική με αυτή που ακολούθησε ο κ. Μιλόσεβιτς στο Κόσσοβο. Δηλαδή έκανε εθνική κάθαρση, ξεριζωμό του ελληνικού στοιχείου από οποιαδήποτε κρατική ή μη θέση. Προχώρησε με διάφορες εθνικιστικές ομάδες (γνωστούς-αγνώστους για την κυβέρνηση) σε λεηλασίες περιουσιών σε όλη την επικράτεια της Βορείου Ηπείρου. Βία και τρομοκρατία κυριάρχησε όλη αυτή την περίοδο σε όλους τους Βορειοηπειρώτες που προτίμησαν να παραμείνουν πιστοί στις εστίες τους. Ακόμα και στο γυρισμό μας στην πατρίδα για τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα ή τις εκλογές οι εθνικιστικές αλβανικές ομάδες μας περίμεναν σαν την εύκολη και μεγάλη λεία. Μας έκλεβαν, μας χτυπούσαν, μας εξευτέλιζαν μπροστά στα μάτια της αλβανικής αστυνομίας. Σχεδόν όλοι οι αστυνομικοί κατάγονται από τη Β. Αλβανία που συνορεύει με το Κόσσοβο.

Όλοι θυμόμαστε τις περίφημες πυραμίδες που υπόσχονταν πακτωλό χρημάτων χωρίς ρίσκο, με ασφάλεια. Ο ίδιος ο Μπερίσα διαβεβαίωνε τους πάντες ότι είναι σωστή εκπαίδευση και κανείς δε θα χάσει τα λεφτά του. Όλα ήταν ένα μεγάλο ψέμα και ένα βρώμικο παιχνίδι εις βάρος των Βορειοηπειρωτών. Απόδειξη αυτού που λέμε είναι το ότι με το που ξέσπασε το οικονομικό σκάνδαλο και η κατάρρευση των πυραμίδων ο Μπερίσα έσπευσε να ησυχάσει τους Βόρειους Αλβανούς ψηφοφόρους του, λέγοντας τους ότι θα τους επιστραφούν όλα. Πράγμα που έγινε. Οι περισσότεροι Βορειοαλβανοί πήραν τα λεφτά τους. Το αντίθετο έγινε με τη Ν. Αλβανία, όπου οι περισσότεροι επενδυτές, περίπου το 80%, ήταν Βορειοηπειρώτες. Τα έχασαν όλα. Σας ερωτώ λοιπόν. Δεν ήταν αυτό ένα ωμό χτύπημα στην οικονομία και στην περιουσία του Έλληνα Βορειοηπειρώτη;

Να θυμίσουμε ότι 75 μέλη της «Ομόνοιας» υπέστησαν βάναυση καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Φυλακίσθηκαν στις κρατικές φυλακές για 48 ώρες. Οι 5 ηγέτες της σύρθηκαν στη γνωστή δίκη παρωδία.

Αμέσως μετά ήρθε η εθνική αναταραχή που παραλίγο να καταλήξει σε εμφύλιο πόλεμο. Η Αλβανία γέμισε καλασνίκωφ. Οι κουκουλοφόροι που στην πλειοψηφία τους ήταν αστυνομικοί και Βόρειοι Αλβανοί βγήκαν στους δρόμους και λήστευαν απροκάλυπτα χωρίς καμία ντροπή. Δεν είναι λίγοι οι άντρες Βορειοηπειρώτες που αναγκάσθηκαν να γδυθούν για να τους ληστέψουν οι εθνικιστές κουκουλοφόροι, δεν είναι λίγοι οι άνδρες που αναγκάσθηκαν να αντικρύσουν ξεγυμνωμένες τις γυναίκες τους προκειμένου οι κλέφτες Βορειοαλβανοί να βουτήξουν και το τελευταίο χαρτονόμισμα που μπορεί να έκρυβαν κάτω από τα ρούχα τους ή και τα ίδια τα ρούχα τους. Υπάρχει μεγαλύτερος φασισμός και στέρηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων απ' αυτά; Τα γράφω και ανατριχιάζω και εύχομαι κανείς πολιτισμένος άνθρωπος να μη βρεθεί στη θέση των ατιμωμένων Βορειοηπειρωτών.

Όλα αυτά γινόντουσαν και γίνονται στη Β. Ήπειρο και πολλά άλλα που θα χρειαζόντουσαν άπειρες σελίδες για να σας τα αναφέρουμε. Στο Κόσσοβο δεν έγιναν ούτε τα μισά από τα παραπάνω. Μπορεί οι Αλβανοί να έχασαν κάποια δικαιώματα από την κατάργηση της αυτονομίας από τους Σέρβους, αλλά σίγουρα δεν πέρασαν ότι εμείς. Κανένας Κοσσοβάρος δεν έχασε χρήματα που είχε καταθέσει στις κρατικές Τράπεζες της Νέας Γιουγκοσλαβίας. Αν στο Κόσσοβο έγιναν κάποιες μεμονωμένες λεηλασίες και αρπαγές τη στιγμή που ξέσπασε ο πόλεμος, στην Β. Ήπειρο αυτό ήταν καθημερινό τα τελευταία 8 χρόνια. Να προσθέσουμε σε αυτά και τις απαγωγές μικρών παιδιών που σκοπό έχουν όχι μόνο τον οικονομικό εκβιασμό, αλλά και τον εκφοβισμό και τρομοκράτηση του ελληνικού στοιχείου, ώστε να απομακρυνθούν οριστικά από τις εστίες τους.

Όλοι όμως μιλούν για καταπίεση στο Κόσσοβο και κανένας για καταπίεση στη Β. Ήπειρο. Ακόμη και ο τωρινός πρωθυπουργός της Αλβανίας μοιράζει υποσχέσεις τις οποίες σε λίγες ώρες αθετεί. Μην ξεχνάμε την κάθοδο χιλιάδων προσφυγών Κοσσοβάρων στη Β. Ήπειρο παρά τις διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού για αλλοίωση του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή της Β. Ηπείρου και παρά τα πολλά δις της Ελληνικής Κυβέρνησης για την προστασία των Βορειοηπειρωτών.

Δίπλα, λοιπόν, στο γειτονικό μας Κόσσοβο η επιστροφή των Κοσσοβάρων υπό την ευλογία του NATO και των αδίστακτων UCKάδων, συνοδεύεται από λεηλασίες, βία, σκοτωμούς στο σέρβικο λαό του Κοσσόβου. Τι ζητάνε λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι, δηλ. οι Αλβανοί Κοσσοβάροι και οι Βόρειοι Αλβανοί; Ανθρώπινα δικαιώματα που αμέσως τα στερούν από τους Σέρβους στο Κόσσοβο και από τους Έλληνες στη Β. Ήπειρο; Περιουσίες που ληστεύουν και αρπάζουν από τους ανυπεράσπιστους πολίτες;

Μην ξεχνάμε επίσης ότι η τοπική Αστυνομία στο Κόσσοβο απαρτίζεται από μέλη του UCK. Για ποια λοιπόν δικαιοσύνη μιλάμε;

Κάνουμε έκκληση προς τη Μητέρα Πατρίδα την Ελλάδα να προστατεύσει τώρα τη ζωή και τις περιουσίες του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού.

Πολλές φορές οι Αλβανικές κυβερνήσεις υποσχέθηκαν ότι θα μας σεβαστούν, ουδέποτε όμως το πράξανε. Να εγγυάται η Ελλάδα την ζωή και τις περιουσίες του Β. Η. Ελληνισμού. Η επέμβαση για προστασία των ομοεθνών της και ομοθρήσκων της δεν είναι όπως πιστεύουν κάποιοι αφελείς, επέμβαση στα εσωτερικά της Αλβανίας, γιατί προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο και τις Διεθνείς Συμβάσεις. Η Ελλάδα έχει την υποχρέωση να εγγυηθεί την ακεραιότητα του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού.

Ένα πολύ καλό χρονικό από την ιστοσελίδα “Syndesmos71“…

“Η Ελλάς υποχρεούται με την βία να εγκαταλείψει τα απελευθερωθέντα Ελληνικά εδάφη και να τα εκκενώσει αρχίζουσα από την Κορυτσά, την πρωία της 16ης Φεβρουαρίου…”

Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων ο Ελληνικός Στρατός συνέχισε τις επιχειρήσεις του για την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου. Η ενέργεια αυτή αντιμετώπισε τις έντονες αντιδράσεις της Ιταλίας και Αυστρίας, που διεκδικούσαν την κυριαρχία στην περιοχή. Υπό την πίεση κυρίως της Ιταλίας η Ελλάδα αναγκάστηκε να αναστείλει την προέλαση του Στρατού της. Η παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων οδήγησε στην πρεσβευτική διάσκεψη του Λονδίνου και κατέληξε στο πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, που καθόριζε τα σημερινά σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας και υποχρέωσε την Ελλάδα στην αποδοχή τους. “Η Ελλάς υποχρεούται με την βία να εγκαταλείψει τα απελευθερωθέντα Ελληνικά εδάφη και να τα εκκενώσει αρχίζουσα από την Κορυτσά, την πρωία της 16ης Φεβρουαρίου”. Τότε η ψυχή της Ελληνικής Βορείου Ηπείρου εξεγέρθηκε, τη 17η Φεβρουαρίου 1914, καλώντας τα παιδιά της για να προστατεύσουν την πολύτιμη ελευθερία, απορρίπτοντας την αξίωση των ισχυρών να υπαχθεί στο δημιούργημα της διπλωματικής συναλλαγής και πολιτικής σκοπιμότητας, το νέο Αλβανικό κράτος.

Τον αγώνα κατευθύνει το Ηπειρωτικό κομιτάτο Αθηνών , με επικεφαλής τους αείμνηστους ηγέτες Γεώργιο Δούμα , Σπυρίδωνα Χασιώτη , Γεώργιο Γάγαρη και άλλους . O αρχηγός του αγώνα Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος, γόνος της μεγάλης οικογενείας των εθνικών ευεργετών, με φλογερή πίστη στο δίκαιο του επικείμενου αγώνα, ξεκινά από την Αθήνα τη 13η Φεβρουαρίου και φθάνει στο Αργυρόκαστρο. Μαζί του ακολουθεί ότι εκλεκτό έχει να παρουσιάσει η ΄Ηπειρος, καθώς και ο Αλέξανδρος Καραπάνος και οι ηρωικοί Μητροπολίτες της Δρυινουπόλεως Βασίλειος και Σπυρίδων Βλάχος της Βελλάς και Κονίτσης, μετέπειτα Μητροπολίτης Αθηνών. Τη 17η Φεβρουαρίου 1914 διαδραματίζονται στο Αργυρόκαστρο σκηνές αφάνταστου μεγαλείου και δόξης, που θυμίζουν της Αγία Λαύρα. Μέσα σε βαθιά κατάνυξη ευλογείται από τους Μητροπολίτες το λάβαρο της ηπειρωτικής αυτονομίας, που είναι η Ελληνική Σημαία με τον δικέφαλο αετό στο μέσον, που υψώνεται στο Δελβίνο, Λεσκοβίκι, Πρεμετή και άλλες πόλεις. Η ηρωική και αδούλωτη Χειμάρα, με αρχηγό τον γενναίο Σπυρομήλιο ,από της 9ης Φεβρουαρίου, είχε ήδη κηρύξει την επανάσταση και είχε αποκαταστήσει πλήρη εθνική και πολιτική ανεξαρτησία . Ο Αντισυνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού Δημήτριος Δούβλης, από την Νιβίστα της βορείου Ηπείρου εγκαταλείπει τις τάξεις του τακτικού Στρατού και αναλαμβάνει την ευθύνη του Υπουργού Στρατιωτικών του νέου ανεξάρτητου κράτους, εμπνέοντας στον πληθυσμό αδιάσειστο πίστη για την τελική νίκη. Εθελοντές αξιωματικοί και οπλίτες , προσχωρούν στις μονάδες του αυτονομιστικού Στρατού , προερχόμενοι από όλες τις περιοχές της Ελλάδος ιδιαίτερα δε από την ηρωική Κρήτη, συμβάλλουν στην ίδρυση και οργάνωση της αυτόνομης πολιτείας της Βορείου Ηπείρου, κατατροπώνοντας σε σκληρές και αιματηρές συγκρούσεις τους Αλβανούς, εντός των προαιώνιων εθνολογικών και γεωγραφικών ορίων του Ελληνισμού. Η δικαιοσύνη θριάμβευσε της αδικίας, με το πρωτόκολλο της Κέρκυρας της 17ης Μαΐου 1914.

Η συμφωνία της Κέρκυρας δεν διήρκεσε πολύ γιατί τον Αύγουστο του ιδίου έτους κηρύχθηκε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος . Ο ηγεμών της Αλβανίας Γουλιέλμος Βιντ , ως και η διεθνής επιτροπή δεν δύνανται να επιβάλουν την τάξη στο νεοσύστατο κράτος. Ταραχές που ξέσπασαν σε διάφορες περιοχές της Αλβανίας, αναγκάζουν τον Βιντ να απέλθει, χωρίς όμως να παραιτηθεί. Την εξουσία ανέλαβε ο Εσάτ Πασάς, που δεν μπόρεσε να βελτιώσει την κατάσταση. Η Ιταλία αν και είναι σύμμαχος των κεντρικών δυνάμεων δεν έχει εξέλθει στον πόλεμο. Εκμεταλευθείσα την χαώδη κατάσταση στην Αλβανία ζητά να επέμβει για την παγίωση της τάξεως. Οι δυνάμεις τριπλής συνεννόησης για να την προσεταιριστούν, επέτρεψαν σε αυτήν να καταλάβει την νήσο ΣΑΣΩΝ και την περιοχή ΑΥΛΩΝΑ, με τον όρο όμως ότι θα εδέχετο την κατάληψη της Βορείου Ηπείρου από τα ελληνικά στρατεύματα.

Πράγματι τον Οκτώβριο 1914 , οι δυνάμεις της τριπλής συνεννοήσεως έδωσαν εντολή στην Ελλάδα, να καταλάβει την Βόρειο Ήπειρο. Η εντολή αυτή κατά τις δηλώσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου, αποτελεί την πιο επίσημη διεθνή αναγνώριση της Ελληνικότητας της Βορείου Ηπείρου. Το Νοέμβριο 1914 οι παραπάνω αναφερόμενες δυνάμεις πρότειναν στην Ελλάδα την έξοδό της στον πόλεμο παρά το πλευρό τους σε αντάλλαγμα της αναγνώρισης οριστικής κατοχής. Αργότερα τον Απρίλιο 1915 υπογράφτηκε στο Λονδίνο, μεταξύ Ιταλίας και των δυνάμεων τριπλής συνεννοήσεως, μυστική συμφωνία με την οποία παρεχωρείτο στην Ιταλία η Αυλώνα και μέρος της ενδοχώρας , υπό την προϋπόθεση ότι αυτή θα εξήρχετο στον πόλεμο εναντίον των συμμάχων της και θα αποδεχόταν την οριστική κατοχή της Βορείου Ηπείρου από την Ελλάδα. Με την αποδοχή των όρων η Βόρειος Ήπειρος το 1916 απέστειλε βουλευτές στην Ελληνική Βουλή, ως ελληνική περιοχή. Η Ιταλία με εχθρικές προς την Ελλάδα διαθέσεις και με την πρόφαση της εξασφάλισης των στρατευμάτων της από το φιλογερμανικό στην Ελλάδα καθεστώς, λόγω των αντιλήψεων του βασιλιά Κωνσταντίνου, προώθησε τα στρατεύματα της από την Αυλώνα προς την λοιπή Βόρειο Ήπειρο, ενώ ο στρατηγός Σαράϊγ με το συνταγματάρχη των γαλλικών στρατευμάτων Δεκουάν κατέλαβε την περιοχή Κορυτσάς. Έκτοτε και μέχρι τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου η Βόρειος Ήπειρος τελούσε υπό την κατοχή των Ιταλογαλλικών στρατευμάτων.

Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου η Ελλάς προέβαλε δίκαιες αξιώσεις επί της Βορείου Ηπείρου , στην διάσκεψη ειρήνης των Παρισίων, στις οποίες αντέδρασε η Ιταλία. Τότε ακριβώς με επιδέξιο πολιτικό ελιγμό, ο Βενιζέλος πέτυχε την υπογραφή διμερούς συμφωνίας Ελλάδος - Ιταλίας, που υπογράφτηκε στο Παρίσι από τον ίδιο και τον υπουργό εξωτερικών της Ιταλίας ΤΙΤΤΟΝΙ. Αυτή ονομάστηκε “Συμφωνία ΤΙΤΤΟΝΙ - ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ” (29-7-1919) και σύμφωνα με το δεύτερο άρθρο της η Ιταλία αναλαμβάνει να υποστηρίξει στη διάσκεψη της ειρήνης, την Ελληνική αίτηση, που αφορούσε την προσάρτηση της Βορείου Ηπείρου στην Ελλάδα. Έτσι περιήρχετο στην Ελλάδα η περιοχή Χιμάρα, το Δέλβινο, το Λεσκοβίκι, η Ερσέκα, η Μοσχόπολη και η Κορυτσά. Τη συμφωνία ΤΙΤΤΟΝΙ - ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ αποδέχθηκε το συμβούλιο της συνδιασκέψεως ειρήνης στο Παρίσι, υπό την προεδρία του ΚΛΕΜΑΝΣΟ την 14-1-1920 και την απόφαση αποδέχθηκε ο πρόεδρος ΟΥΙΛΣΟΝ των Η.Π.Α την 20-2-1920. Ομοίως η Αμερικανική Γερουσία τη 17-5-1920 απεφάσισε ομόφωνα όπως η Βόρειος Ήπειρος και τα Δωδεκάνησα αποδοθούν από την συνδιάσκεψη στην Ελλάδα και αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος του Ελληνικού Βασιλείου. Οι Ιταλοί όμως και οι Γάλλοι παρέδωσαν τα κατεχόμενα από αυτούς εδάφη στους Αλβανούς, πριν δημοσιευθούν οι αποφάσεις του διασυμμαχικού Ανωτάτου Συμβουλίου.

Το Μάιο 1920 υπογράφηκε συμφωνία Ελλάδας - Αλβανίας με την οποία, εν αναμονή των αποφάσεων της συνδιασκέψεως, η Αλβανία ανελάμβανε την υποχρέωση να σεβαστεί το εκκλησιαστικό και σχολικό καθεστώς της Βορείου Ηπείρου και να μην προβεί σε διώξεις του πληθυσμού. Το Αδριατικό πρόβλημα έληξε, με την συνθήκη του ΡΟΠΑΛΟΥ, πλην όμως η Ελλάδα όλως αδικαιολογήτως δεν κατέλαβε την Βόρειο Ήπειρο. Στο μεταξύ η νέα Ιταλική Κυβέρνηση δεν αποδέχθηκε την συμφωνία ΤΟΤΤΟΝΙ-ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, η δε ήττα του Βενιζέλου κατά τις εκλογές της 1-11-1920 περιέπλεξε τα πράγματα.

Το συμβούλιο της Κ.Τ.Ε επιλαμβάνεται του θέματος χάραξης των Ελληνοαλβανικών συνόρων στη συνεδρίαση της 25-6-1921. Κατά την συζήτηση γίνεται δεκτή πρόταση του Έλληνα αντιπρόσωπου , κατά την οποία το Συμβούλιο κρίνεται αναρμόδιο όπως επιληφθεί του θέματος αυτού, ανήκοντος εξ ολοκλήρου στην αρμοδιότητα της διασκέψεως ειρήνης. Το συμβούλιο, εκδίδει απόφαση με την οποία αναγνωρίζει το βάσιμο των υποστηριχθέντων από τον Έλληνα αντιπρόσωπο και εκφράζει την ευχή, όπως η διάσκεψη των Πρεσβευτών αποφασίσει για την προκείμενη περίπτωση. Πράγματι η πρεσβευτική διάσκεψη , στο συνέδριο της 9-11-1921 επιλαμβάνεται της εξετάσεως των Ελληνοαλβανικών συνόρων και υιοθετεί την οροθετική γραμμή του πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας. Για άλλη μία φορά η σκοπιμότητα των μεγάλων εξαφάνισε το δίκαιο ενός μικρού λαού.

Όταν η Αλβανία έγινε δεκτή στην Κ.Τ.Ε υποσχέθηκε ότι θα σεβαστεί τα κοινοτικά, σχολικά και εκκλησιαστικά δικαιώματα των Ελλήνων της Β. Ηπείρου. Παρά ταύτα οι Αλβανοί υποκινούμενοι από τους Ιταλούς, έθεσαν υπό διωγμό τους Έλληνες, που διαμαρτύρονταν απεγνωσμένα προς την Κ.Τ.Ε. Ο Αχμέτ Ζώγου όταν έγινε Βασιλεύς της Αλβανίας συνήψε το 1926 σύμφωνο Ιταλοαλβανικής φιλίας και το επόμενο έτος σύμφωνο συμμαχίας. Οι διωγμοί του ελληνικού στοιχείου, εντάθηκαν από την πραξικοματική κήρυξη της Αλβανικής Ορθόδοξης εκκλησίας σε αυτοκέφαλη. Το Αλβανικό κράτος ολοκλήρωνε τα εναντίον της εκκλησίας μέτρα, με διώξεις ιεραρχών και ιερέων και ευρείας εκτάσεως εξοντωτικά μέτρα του ελληνορθόδοξου στοιχείου. Μετά την εκκλησία, τέθηκε υπό διωγμό και η παιδεία. Οι ομιλούντες την Ελληνική, καταδιώκονταν ως ελληνίζοντες και προδότες. Όλοι οι Έλληνες δάσκαλοι εκδιώχθηκαν στην Ελλάδα και η ελληνική παιδεία εξαφανίστηκε. Το εμπόριο βαθμηδόν συνδέθηκε με την Ιταλία, που ίδρυσε και τράπεζες στην Αλβανία. Τέλος το 1939 η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία και στρατιωτικά εγκαθιστώντας αμέσως Ιταλόδουλη κυβέρνηση. Ο Αχμέτ Ζώγου κατέφυγε στην Ελλάδα, που μεγαλόθυμα του παρέσχε άσυλο.

Η Ελλάδα, πιστή στο ένδοξο παρελθόν της, απέρριψε την 28η Οκτωβρίου 1940 το Ιταλικό τελεσίγραφο και αντιτάχθηκε έναντι των υπεραρίθμων και πλήρως οργανωμένων εισβολέων, υπερασπίζουσα το πάτριον έδαφος. Από της 10ης δε Νοεμβρίου άρχισαν οι Ελληνικές νίκες να διαδέχονται η μία την άλλη. Οι βορειοηπειρώτες άνδρες και γυναίκες έλαβαν ενεργό μέρος στις μάχες του Ελληνικού Στρατού, εναντίον των Ιταλοαλβανών. Τα Ελληνικά στρατεύματα εισέρχονται ελευθερωτές στην Κορυτσά, στην Πρεμετή, στην Ερσέκα, στο Λεσκοβίκι, στο Αργυρόκαστρο. Η Χιμάρα και το Δέλβινο ανέπνεαν το ζωογόνο αέρα της ελευθερίας για τρίτη φορά μέσα σε τριάντα χρόνια. Η χαρά όμως δε διήρκεσε πολύ γιατί η γερμανική επίθεση έκαμψε την αντίσταση των Ελλήνων. Η είσοδος των Η.Π.Α στον πόλεμο συντέλεσε στην ήττα του Άξονα και τη νίκη των συμμάχων, που από την επομένη της λήξης με το συνέδριο της ειρήνης στο Παρίσι και του σχηματισμού του Ο.Η.Ε, επιδόθηκαν στην οργάνωση της ειρήνης του κόσμου. Τότε ανέκυψε και πάλι το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα. Μέχρι το τέλος του πολέμου με την υποστήριξη των Ρώσων και Γιουγκοσλάβων, την αρχή στην Αλβανία κατέλαβε το κομμουνιστικό κόμμα.

Εθνολογικοί, ιστορικοί, γεωπολιτικοί και γεωστρατηγικοί, καθώς και οι κατά καιρούς αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων συνιστούν το δίκαιο των ελληνικών θέσεων, όπως παρακάτω.

Όλες οι μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων συμπίπτουν στο ότι η Βόρειος ΄Ηπειρος είναι Ελληνική. Ο Στράβων θέτει ως νότιο όριο των Ιλλυριών τον ποταμό ΓΕΝΟΥΣΟ (Σκούμπι). Ο Πολύβιος, ο Αριστοτέλης και κατόπιν ο Διονύσιος ο περιηγητής, θέτουν ως αρχή της Ελλάδος από βορρά , το ΩΡΙΚΟΝ (πλησίον της Αυλώνος ). Ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος μαρτυρεί ότι οι Ηπειρώτες Έλληνες κατοικούν ολόκληρη την περιοχή μέχρι του σημερινού ΔΥΡΡΑΧΙΟΥ (6ος μ.Χ αιώνας).

Ο πληθυσμός της Βορείου Ηπείρου εκδήλωσε κατʼ επανάληψη τα ελληνικά του αισθήματα που αποτελούν το σπουδαιότερο κριτήριο της εθνικότητας του. Στους ελληνικούς αγώνες κατά των Περσών συμμετείχε και ο πληθυσμός της ενιαίας και αδιαίρετης τότε Ηπείρου. Στην ένδοξη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του οποίου η μητέρα ήταν Ηπειρώτισσα, η Ήπειρος δεν παρέλειψε να παράσχει τη συμβολή της. Όταν υπέκυψε το Βυζάντιο, ο Ελληνισμός διασώθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και στην συνέχεια της Τουρκοκρατίας η Ήπειρος ήταν το πνευματικό κέντρο όλης της Ελλάδος και η πανελλήνια εστία όπου εκδηλώνονταν ο εθνικός παλμός του υπόδουλου ελληνικού έθνους, οι δε πολεμιστές της κατά τον απελευθερωτικό αγώνα ανέρχονται σε εκατοντάδες.

Η εξέγερση των Βορειοηπειρωτών κατά του πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας, αποτελεί μία μορφή δημοψηφίσματος του πληθυσμού υπέρ της Ελλάδος. Οι Βορειοηπειρώτες Εθνικοί ευεργέτες, όπως οι αδελφοί Ζάππα , ο Απόστολος Αρσάκης, ο Γεώργιος και Σίμων Σίνας, ο Χρηστάκης Ζωγράφος και άλλοι πολλοί, είναι ασφαλώς εκλεκτά τέκνα της Ελλάδος. Κατά τις παραμονές του ελληνοιταλικού πολέμου, συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν εκατοντάδες Ηπειρώτες με την κατηγορία του Έλληνα, ή του μανιώδους Φιλλέληνα. Κατά την περίοδο του ερυθρού παράδεισου στην Αλβανία ο Εμβέρ Χότζα διώκει αδιάκοπα τους Βορειοηπειρώτες, διωγμοί που συνεχίζονται και σήμερα με δημοκρατικό υποτίθεται καθεστώς.

Κατʼ επανάληψη αναγνωρίστηκε η ελληνικότητα της Β. Ηπείρου με το πρωτόκολλο της Κερκύρας (Μάιος 1914), την πρόσκληση των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1914 , να καταλάβει την Βόρειο Ήπειρο, τη μυστική συμφωνία του Λονδίνου -Μάρτιος 1915-, τη συμφωνία ΤΙΤΤΟΝΙ - ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, την απόφαση του ανωτάτου διασυμμαχικού συμβουλίου (Ιανουάριος 1920), τις δύο αποφάσεις της Αμερικανικής Γερουσίας τον Μάιο του 1920 και τον Ιούλιο του 1946 . “Η βόρειος Ήπειρος και τα Δωδεκάνησα πρέπει να αποδοθούν στην Ελλάδα”.

Η Βόρειος Ήπειρος αποτελεί ενιαίο σύνολο με την υπόλοιπη Ήπειρο, η δε οροθετική γραμμή που χαράχθηκε διασπά τη γεωγραφική και οικονομική ενότητα της ενιαίας και αδιαίρετης Ηπείρου και καθιστά εύθραυστη την Εθνική μας ασφάλεια, αφήνοντας σχεδόν ακάλυπτα τα Ιωάννινα. Τούτο διαπιστώθηκε κατά τον πόλεμο του 1940-41 και των μαχών του ΓΡΑΜΜΟΥ, το 1949. Η στρατηγική θεώρηση της τοποθεσίας επιβάλλει την προώθηση της γραμμής κατά 60 χιλιόμετρα περίπου Β.Δ περιορίζοντας κατά 150 χιλ. περίπου το άνοιγμα της μεθορίου και επιτυγχάνοντας οικονομία δυνάμεων. Η υφισταμένη μεθόριος, παρέχει ευρείες διεισδύσεις στο πλευρό του κορμού της Ελλάδος και πλευροκόπησης της Δυτικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας.

Με την προσθήκη της Βορείου Ηπείρου ο πληθυσμός της Ελλάδος αυξάνεται τουλάχιστον κατά 200.000, ενισχύεται η στρατιωτική μας δύναμη και παρέχεται ανάσα στο οξύ δημογραφικό πρόβλημα. Λαμβανομένης υπόψη της τετραπλάσιας αύξησης σε ποσοστά, του αλβανικού πληθυσμού σε σύγκριση με τον Ελληνικό, το 2050 η Αλβανία και η Ελλάδα θα έχουν τον ίδιο πληθυσμό. Και όταν εκδηλωθούν βίαια οι αλβανικές διεκδικήσεις, δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η στάση της Τουρκίας των 100 εκατομμυρίων, της Βουλγαρίας και των Σκοπίων.

Παρά το γεγονός ότι η ιστορική περιήγηση εξάπτει το πνεύμα, θεωρώ ότι η πολιτιστική μετριοπάθεια και ο σεβασμός στην ειρήνη δεν επιτρέπουν αλλόφρονες σκέψεις. Οφείλουμε όμως να προβάλουμε τα άλυτα και δίκαια θέματά μας, που ίσως κάποτε συγκινήσουν το συμβούλιο των τεσσάρων ενώπιον του οποίου εκκρεμεί το βορειοηπειρωτικό ζήτημα για να προβεί στην απονομή δικαιοσύνης. Η συντηρούμενη αντιπαράθεση καλλιεργεί αντιπαλότητα των λαών, που ξεκινά από ανόητες διεκδικήσεις αλβανικών χειραγωγούμενων στοιχείων, συνεχίζει με διώξεις της ελληνικής μειονότητας και καταλήγει επί των ημερών μας στη μετατροπή ενός ποδοσφαιρικού αγώνα εθνικών ομάδων σε θέατρο πολέμου.

17 Φεβρουαρίου 1914: ημέρα ανακήρυξης της Αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου

Ανακοίνωση της Νεολαίας Βορειοηπειρωτών

Η ανακήρυξη της αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου (Αργυρόκαστρο 17 Φεβρουαρίου 1914).

Όταν ένας του Έθνους δε θέλει να χαθή το Έθνος, πως μπορεί το Έθνος να χαθή; Αφού εγώ δεν το θέλω, πως μπορεί να χαθή η Πατρίδα μου; (Ίων Δραγούμης “Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα”)

Τα ιδανικά δεν είναι ποτέ καινούρια, δεν ανακαλύπτονται ξαφνικά. Τα ιδανικά είναι διαχρονικά και πανανθρώπινα. Κάθε εποχή τα ανακαλύπτει εκ νέου και τους δίνει το δικό της ξεχωριστό περιεχόμενο. Στις 17 Φεβρουαρίου 1914, οι Βορειοηπειρώτες έλαβαν την ιστορική απόφαση να αποτινάξουν από πάνω τους τον ζυγό, να αγωνιστούν και να πεθάνουν, αν χρειαστεί για το ύψιστο ιδανικό της ελευθερίας.

Στις 9 Φεβρουαρίου ο Συνταγματάρχης Σπυρομήλιος υψώνει πρώτος στη Χειμάρρα τη σημαία του Αυτονομιακού Αγώνα.

Στις 13 Φεβρουαρίου η Πανηπειρωτική Συντακτική Συνέλευση αποφασίζει την έναρξη του αυτονομιακού αγώνα και την επομένη, συγκροτείται στο Αργυρόκαστρο η Κυβέρνηση της Αυτονόμου Ηπείρου με Πρόεδρο τον Γεώργιο Χρ. Ζωγράφο και μέλη της τον Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, τον Κορυτσάς Γερμανό, τον Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα, τον Αλέξανδρο Καραπάνο, τον Ιωάννη Παρμενίδη και τον Δημήτριο Δούλη.

Στις 17 Φεβρουαρίου, στις 4 το απόγευμα, πάνω από 2000 Ιερολοχίτες, έχοντας επί κεφαλής τον Πρόεδρο Γεώργιο Ζωγράφο και τα μέλη της Κυβερνήσεως, κήρυξαν επίσημα την αυτονομία ολόκληρης της Βορείου Ηπείρου.

Την επομένη, στις 18 Φεβρουαρίου, η Κυβέρνηση της αυτόνομης Ηπείρου κυκλοφορεί μια προκήρυξη, με την οποία προσκαλεί όλους τους Ηπειρώτες να δώσουν το παρόν στον μεγάλο αγώνα. Λίγες μέρες αργότερα, στις 27 Φεβρουαρίου, βγαίνει το διάταγμα της επιστρατεύσεως που καλεί στα όπλα όλους τους μάχιμους, από 18 μέχρι και 40 χρόνων. Ημέρα επιστράτευσης ορίστηκε η 1η Μαρτίου. Φτάνει η μέρα της επιστράτευσης και το Αργυρόκαστρο, όπως κι άλλες πόλεις, γεμίζουν από Ιερολοχίτες, που ολοπρόθυμα είναι αποφασισμένοι να δώσουν το αίμα τους για τη λευτεριά της πατρίδας τους. Μήνες τώρα ζούσαν μ’ αυτό το όνειρο. Και, να, που ’φτασε η ώρα να ριχτούν στη μάχη.

Οι Βορειοηπειρώτες αγωνίστηκαν μόνοι τους απέναντι σε όλους: αγωνίστηκαν εναντίον των Αλβανών, εναντίον των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων της Ιταλίας και της Αυστρο-Ουγγαρίας, εναντίον της εχθρότητας της ίδιας της Ελληνικής Κυβέρνησης. Αγωνίστηκαν και νίκησαν. Νίκησαν στο πεδίο των μαχών, νίκησαν αγωνιζόμενοι ανδρεία, αγωνιζόμενοι με πίστη στο δίκαιο του αγώνα τους, αγωνιζόμενοι για αυτό που τους έλειπε, για μια Πατρίδα.

Στις 24 Απριλίου με παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων υπογράφεται ανακωχή μεταξύ των εμπόλεμων μερών.

Στις 17 Μαΐου υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, την Αλβανία και τους εκπροσώπους της κυβέρνησης της Αυτονόμου Ηπείρου. Με βάση το Πρωτόκολλο:

• η Βόρειος Ήπειρος αναγνωρίζεται ως Αυτόνομη Πολιτεία στα πλαίσια του αλβανικού κράτους.
• αποστέλλει βουλευτές στο αλβανικό κοινοβούλιο.
• η ελληνική καθίσταται επίσημη γλώσσα της Βορείου Ηπείρου (στη διοίκηση και τα σχολεία), ενώ η αλβανική θα διδάσκεται προαιρετικά.
• η Βόρειος Ήπειρος θα διατηρεί δική της χωροφυλακή και δικά της δικαστήρια.

Δυστυχώς, οι συγκυρίες και τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς και η αδυναμία της ελληνικής κυβέρνησης να κατοχυρώσει τα δικαιώματα των Βορειοηπειρωτών οδήγησαν στην οριστική προσάρτηση της Βορείου Ηπείρου στο κατασκευασμένο από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, βαλκανικό προτεκτοράτο τους, την Αλβανία, αφήνοντας τους αγώνες των Βορειοηπειρωτών ιστορικά αδικαίωτους. Οι αγώνες όμως, όπως και οι άνθρωποι, δεν πεθαίνουν παρά μόνο όταν λησμονηθούν. Έτσι και ο αγώνας των προγόνων μας για ελευθερία δεν έχει σβήσει και ούτε πρόκειται να σβήσει αφού εμείς θυμόμαστε, τιμούμε και συνεχίζουμε τον αγώνα τους για ελευθερία:

Μ’ από κάτω απ’ τη σκιά της
όποιος έμαθε να ζει
ξέρει πως και να πεθάνει
πριν την αποχωρισθεί.