ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΣΦΑΙΡΑΣ

Γράφει  ο Βασίλης  Παν.  Κουτουζής

Καρτ ποστάλ, έκδοση "Καλαυρία-Κ.Κυριακόπουλος"

    Η  δημιουργία  της Σφαιρίας – που είναι  πολύ μεταγενέστερη της  Καλαυρίας -  είναι  αποτέλεσμα  πολλών γεωλογικών μεταβολών  που σημειώθηκαν  στην περιοχή -  3.000 π.Χ. (βλέπε  σχετικά).

Σφαιρία  και Καλαυρία  ονομάστηκαν Πόρος. Και υπάρχουν δύο εκδοχές:

***  Η πρώτη  είναι  από τον Πόρο, γιο του ήρωα  Καλαυρού  που έδωσε το όνομά του στο μεγάλο νησί.   Ο  Καλαυρός -  ή Καλαβρός- ήταν  γιος του Ευρυμέδη, και   εγγονός του Αγανου-  όλοι απόγονοι  του Πελασγού. Φαίνεται, λοιπόν,  πως οι  Αρκάδες  ήρθαν  στις περιοχή  πριν  από το  1250 π.Χ.

    Ο  Πόρος – εραστής  της Αίθρας, κόρης του Πιτθέα -  είχε πάρει το όνομά του  από  τον μυθολογικό  Πόρο (πλούτο). Κατά την Ελληνική Μυθολογία,   η  Μήτις,  κόρη του Ωκεανού  και  της  Τηθύος,  εθεωρείτο από  τους αρχαίους (Ορφικούς)  προσωποποίηση  της φρόνησης.  Από την ένωσή της  με το  Δία,  γεννήθηκε  ο Πόρος. που  σήμαινε πλούτο.     Από τον Πόρο  και την Πενία (φτώχια)   γεννήθηκε ο Έρωτας.  Το όνομα  αυτό – Πόρος-  είχαν  πολλά  άτομα στην αρχαία Ελλάδα, ένα δε από αυτά ήταν και  ο εραστής της  Αίθρας,  που  όμως σκοτώθηκε  νωρίς σε μια  μάχη.

***  Η  δεύτερη  εκδοχή  είναι ότι  πήρε το όνομά  του από  το διαμετακομιστικό  κέντρο  της  εποχής  του χαλκού (3.000 π.Χ.) που ανακαλύφθηκε  στο Κοκορέλι (Κάβο  Βασίλης)  και  ήταν  ΠΟΡΟΣ = ΠΛΟΥΤΟΣ. Και πρέπει το όνομα αυτό να δόθηκε πολύ παλιά, άσχετα αν ήταν και  πέρασμα, διάβαση,  από την Πελοποννησιακή  ακτή στη  Σφαιρία, αφού σύμφωνα  με όσα έγραψε ο Παυσανίας  (150 μ.Χ.)  ήταν ενωμένες και μπορούσε να πάει  κανείς  περπατώντας. Ενωμένες ήταν  μέχρι  το 400 μ.Χ.  που έγινε μεγάλος σεισμός και καταβυθίσεις.

    Οπου - συμβαίνει σε πολλά μέρη της Ελλάδας -, υπήρχε ανάλογο πέρασμα, το τοπωνύμιο  που επικράτησε είναι "ΠΕΡΑΜΑ" και όχι "Πόρος". Γιατί εδώ να αποτελέσει εξαίρεση. Αρα "Πόρος"  σήμαινε κάτι άλλο.

Δείτε  και το Γενικό  Χάρτη της Τροιζηνίας.

Ο   ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΠΑΤΟΥΡΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

  Αναπαράσταση  του γράφοντος.

     Ας  μείνουμε,  όμως, στο 1240-1230 π.Χ.

    Μια νύχτα η Αίθρα, είδε στον ύπνο της την Αθηνά-που ήταν προστάτης των Τροιζηνίων. Αυτή της υπέδειξε να πάει στη νήσο Σφαιρία , όπου πριν από μερικά χρόνια είχε ταφεί ο Σφαίρος , ηνίοχος του Πέλοπα   και   να προσφέρει «χοές»,   νεκρικές σπονδές πάνω στον τάφο του, κάτι σαν κόλλυβα ( έχυναν τρεις φορές μείγμα από μέλι, κρασί και νερό ).

    Ως   τόπος ταφής  του Σφαίρου, φέρεται  ο χώρος  γύρω από το ναό  του Αγίου  Γεωργίου   Πόρου.

   Η Αίθρα πίστεψε στο όνειρο και πήγε στο  σημερινό  νησί περπατώντας, αφού ήταν ενωμένο με την πελοποννησιακή ακτή.

     Εκεί, όπως είπε,  βιάσθηκε από τον Ποσειδώνα. Στην πραγματικότητα,  εκεί η Αίθρα  συναντούσε  τον ερωμένο  της Πόρο- απόγονο του Καλαβρού. Επειδή δε  είχε  μείνει έγκυος  δέχτηκε να παντρευτεί  το βασιλιά της Αθήνας Αιγέα. Πάντως από τις ενώσεις  αυτές γεννήθηκε ο Θησέας. Η Αίθρα  για  να εξιλεωθεί έχτισε ανατολικότερα του τάφου του Σφαίρου, προς  τη  δεξαμενή, τον ναό  της  Απατουρίας Αθηνάς (περί  το 1230 π.Χ.). Μετά   την   ίδρυση του ναού, κάθε χρόνο  γινόταν εορτή, που ονομαζόταν «Απατούρεια», και κατά τη διάρκεια   της  οποίας  οι  παρθένες που επρόκειτο να παντρευτούν , άφηναν στο ναό  την  παρθενική τους "ζώνη". Οι  γιορτές κρατούσαν τρεις ημέρες, με θυσίες στους θεούς και λαϊκά συμπόσια. Από το ναό, η Σφαιρία, ονομάστηκε   Ιερά. Η εορτή  «απατούρεια»  γινόταν από τους Ιωνες και σε άλλα  μέρη. Κανείς δεν ξέρει αν μεταφέρθηκε από  την  Σφαιρία.

     Την ύπαρξη του ναού της Αθηνάς και του τάφου του Σφαίρου, μαρτυρούν σήμερα πολλά σκόρπια μάρμαρα, πωρόλιθοι, γρανιτόπετρες, ατόφια ή μετασχηματισμένα, πολλά εντοιχισμένα στα παλιά σπίτια , γύρω από τον   Άγιο Γεώργιο και το Ρολόι. Πολλά κομμάτια είναι πλακοστρωμένα στις πλατείες και τα δρομάκια της γειτονιάς αυτής. Εχουν επισημανθεί επίσης μαρμάρινες στέρνες, σήμερα επιχωματωμένες. Στην πέτρινη δεξαμενή δίπλα τον πλάτανο, υπάρχουν τρεις τεράστιες γρανιτόπετρες,( ύψος 2μ,πλάτος 1.15, πάχος 0,45) ,  που  όπως  υπολόγισε   ο Ποριώτης ερευνητής  Γιάννης Γρίβας, «προέρχονται από τις βάσεις του ναού, γιατί παρόμοιας μορφής, διαστάσεων και χρησιμότητας υπάρχουν στο ναό του Ποσειδώνα, στην Καλαυρία».

       Κατά τον ίδιο, που έχει ερευνήσει επιτόπια το θέμα επί πολλά χρόνια, αφού εκεί κοντά βρίσκεται το αναπαλαιωμένο ακίνητο της οικογενείας του, ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι τοποθετημένος πάνω σε ερειπωμένο κτίσμα του αρχαίου ναού. Και το ιερό του ακολουθεί τη βορειο-ανατολική κατεύθυνση του αρχαίου κτίσματος, και όχι την καθαρά ανατολική που επιβάλλουν οι Χριστιανικοί δομικοί κανονισμοί.

       Πάντα  κατά  τον  Ιωάννη Γρίβα, οι αρχαίοι ναοί , του Ποσειδώνα στην Καλαυρία,  της  Αρτέμιδας  στην Αρτιμο,  και της  Απατουρίας Αθηνάς στην Σφαιρία, βρίσκονταν στις κορυφές  ισοσκελούς τριγώνου,   κάτι που  εφάρμοζαν  οι αρχαίοι   και  παρατήρησε πρώτος ο Θεοφάνης Μανιάς. Ένα  άλλο ισοσκελές  τρίγωνο σχηματίζουν οι  ναοί  Ποσειδώνα - Αρτέμιδας  Λεμονοδάσους  και  του ναού Σαρωνίας Αρτέμιδας στην Ψήφτα, αλλά   και  τα  ανάκτορα του Πιτθέα στο Γενέθλιο, παρατήρησε ο Γιάννης  Γρίβας.

       Τέλος πρέπει να αναφερθεί  ότι ισοσκελές τρίγωνο  σχηματίζουν οι ναοί Ποσειδώνα Σουνίου,Αφαίας Αθηνάς Αιγίνης και Ποσειδώνα Πόρου - κάτι που δείχνει την παλαιότητα των ναών.

ΟΙ   ΠΡΩΤΟΙ   ΚΑΤΟΙΚΟΙ   ΤΗΣ   ΣΦΑΙΡΙΑΣ

Ασφαλώς οι πρώτοι κάτοικοι της Σφαιρίας ήταν όσοι υπηρετούσαν στο ιερό  της    Απατουρίας   Αθηνάς   που   ίδρυσε  η  Αίθρα  περίπου   1230 χρόνια π.Χ.   και   οι    μετέπειτα από αυτούς.  Διάφορα ευρήματα επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή.   Αλλά    για  2500   χρόνια  από  τότε δεν απόκτησε κάποιο σημαντικό οικισμό.

      Στο μεταξύ  οι  Γότθοι,   με επικεφαλής τον Αλάριχο [   τέλη του 4^ου αιώνα μ.Χ. ] είχαν λεηλατήσει και   καταστρέψει   την  περιοχή της Τροιζηνίας ,  και   φυσικά   την  Καλαυρία  και τη   Σφαιρία. Οσοι είχαν επιζήσει, πρέπει να είχα  κρυφτεί σε άλλα   πιο ασφαλή σημεία της περιοχής.

           Πολύ αργότερα, όταν δημιουργήθηκε ο Δαμαλάς, εμφανίστηκαν οι Μπαρμπερίνοι πειρατές,     που είχαν το ορμητήριο τους στη Βαγιονιά-ονομάζεται και «Μπαρμπαριά»- μερικοί Τροιζήνιοι, 1430-1440, για να προφυλαχθούν πήγαν κι έχτισαν σπίτια στο χώρο γύρω από το σημερινό Ρολόι. Εκεί πήγαν και ορισμένοι αγρότες της Καλαυρίας. Εχτισαν μάλιστα και ένα πρόχειρο φρούριο και η περιοχή ονομάστηκε «Καστέλι». Το φρούριο υπήρχε κατά το 1858, όπως αναφέρει ο Α. Bertrand. Στο χώρο αυτό βρίσκονταν στην αρχαιότητα, όπως  είπαμε, ο τάφος του Σφαίρου και ο ναός της Απατουρίας Αθηνάς. Αλλά τα σπίτια άρχισαν να πυκνώνουν   όταν διάφορες οικογένειες- από την Αλβανία, Ελληνο-lλλυρικής καταγωγής {οι λεγόμενοι Αρβανίτες, από τους οποίους προήλθε η αρβανίτικη διάλεκτος } ήρθαν   στη νότια Ελλάδα.  Τότε , 1440,  πρέπει να χτίστηκαν  και τα ναϊδρια  της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αη Γιάννη, που υπάρχουν και σήμερα δίπλα στο Ρολόϊ

            Τους Αρβανίτες αυτούς είχαν φέρει στην Πελοπόννησο ,για να πυκνώσουν  κάπως τον   πληθυσμό  της  ρημαγμένης από  τις επιδρομές χώρας, ο Μανουήλ Καντακουζηνός το 1350 ,  ο  Νέριος  Ατζαϊόλης το 1384 και  ο  Θεόδωρος    Παλαιολόγος  το 1405. Ελάχιστοι εγκαταστάθηκαν αμέσως στην περιοχή της Τροιζηνίας.

'Ομως μετά την Άλωση της Πόλης, ο Μωάμεθ  ο  Πορθητής, κατά την επικράτησή του  στην   Πελοπόννησο ,  1459 και 1460,  έδωσε  εντολή να εξολοθρευτούν οι Αρβανίτες αυτοί.  Ετσι  οι  Αρβανίτες  που  ζούσαν  στο  Ναύπλιο  και  τον εύφορο αργολικό κάμπο,  διέφυγαν     προς   την  Τροιζηνία:  τον   Γαλατά,   την Τροιζήνα, τον Πόρο,    κυρίως στα Μέθανα και τα άλλα χωριά. Ακόμη την Υδρα και τις Σπέτσες.

Ένας  δεύτερος  εποικισμός έγινε το 1540, όταν  παραδόθηκαν και οι υπόλοιπες Ενετικές κτήσεις στους Τούρκους, κυρίως της Μονεμβασίας.   Τότε  η  πόλη επεκτάθηκε προς την Μπρίνια, την Πούντα και το Μύλο. Πάντα ψηλά από τον φόβο των    πειρατών.

   Την  εποχή εκείνη  χτίστηκαν   στην κορυφή της Σφαιρίας δύο ανεμόμυλοι, ένας  αυτός που υπάρχει  και σήμερα  και ένας  κοντά  στους Αγίους Αναργύρους, που έχουν κηρυχθεί από το υπουργείο Πολιτισμού  διατηρητέα  ιστορικά μνημεία. Στα 1834  ήταν  και οι δυο     κατεστραμμένοι, όπως μαρτυρεί  ο πίνακας  του αρχαιολόγου -  ζωγράφου  Οθωνος Στάκκελμπεργκ. Τον ένα  τον   έκαναν  φρούριο οι Γερμανοί   το 1941.  Ολόκληρη η   κορυφή της Σφαιρίας δενδροφυτεύτηκε   το 1939 από τον  δήμαρχο - που εκτέλεσαν   ένοπλοι   της  αντίστασης  το   1943 -Αχιλλέα Παπαντωνίου. Αργότερα σαν κάστρο, ο μύλος λειτούργησε σαν μπαρ , για ένα διάστημα. Το   1970-1971, ο μύλος αναπαλαιώθηκε στη σημερινή του   μορφή   με την επίβλεψη  της αρχιτέκτονος της Νομαρχίας  Πειραιά   Λίλης  Ρήγα. Πριν το 1800  είχαν δημιουργηθεί  και  άλλοι μύλοι   σε άλλα σημεία,  πιο προσιτά, και το 1900  δημιουργήθηκε  ο νερόμυλος του Καρδάση  στο Λεμονοδάσος που  λειτούργησε για περισσότερα  από 60 χρόνια. Το 1920  λειτούργησε η ταβέρνα. Όλοι , πάντως  προμηθεύονταν   μυλόπετρες  από τα νταμάρια   της Σφαιρίας, κοντά  στο Σταυρό.

Ο καταρράκτης στου Καρδάση, στο Λεμονοδάσος, όταν έτρεχε ακόμη φυσικός.

          Αλλά   ας ξανάρθουμε   στον εποικισμό της Σφαιρίας. Από το 1540    και μετά άρχισαν  νάρχονται μεμονωμένοι από  άλλες  Ελληνικές  περιοχές, Υδρα,   Σπέτσες,   Κρανίδι,  Σοφικό,  και αλλού. Μέχρι το 1800 είχαν φθάσει οικογένειες από την Αρκαδία, το Σούλι, τη Γκούρα, τα  Βάτικα, τα Κύθηρα κι άλλες περιοχές- σε  πολλές περιπτώσεις αυτό μαρτυρούν τα επώνυμά τους.

        'Οταν οι κάτοικοι έγιναν πολλοί, και εξέλειπε ο κίνδυνος των πειρατών, κατοικήθηκε και η    παραλία, από την Πούντα  μέχρι το Προγυμναστήριο.

*****    Στην τελευταία εικοσαετία του 18ου αιώνα  η  αυθαίρετη εξουσία  από αρματολούς, Τούρκους, κλέφτες, αρβανίτες και Τουρκοαλβανούς, ανάγκασε τις άλλοτε εύπορες οικογένειες της Κοτίτζας Λακωνίας  να αναζητήσουν αλλού κατοικία, όπου θα επικρατούσε τάξη και δικαιοσύνη, προκειμένου και αυτοί να αποκτήσουν πάλι ευημερία,  και πολλοί ήρθαν στον Πόρο.

          Μετά το 1800 ήρθαν στην περιοχή και στον Πόρο πολλές οικογένειες Βαλτετσιωτών  (Σαμπάνης, Παλυβός, Δούρος, Μέλλος, Κουτουζής, Σαραντόπουλος , Λάπας, Κασάπης, Παπαγεωργίου, Παπαοικονόμου, Πολλάλης , Μωρόπουλος κ.ά.).  Πολλοί από αυτούς, όπως ο Παναγ. Αν. Κουτουζής (γεν 1790) , υπήρξαν  αγωνιστές του  1821.

     Το  τρίμηνο Απρίλιο -Ιούνιο 1827, ο Πόρος αποτέλεσε την  έδρα του τότε  νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.

=  1828 διοικητής επαρχίας Τροιζηνίας διορίστηκε από τον Καποδίστρια, ο Ποριώτης  Νικόλαος  Γκίκας.

= 3/15 Απριλίου 1833  (ΦΕΚ 12/6-4-1833)  καθορίζεται ότι η επαρχία Τροιζηνίας, υπάγεται στο  Νομό Αργολιδοκορινθίας, και  έχει έδρα τον Πόρο με έμβλημα τον Ποσειδώνα  κρατούντα τρίαινα.

=  10  Μαϊου  1834 (ΦΕΚ 19/26-5-1834) η επαρχία Τροιζηνίας μετονομάζεται  σε επαρχία Καλαυρίας και περιλαμβάνει τους Δήμους Καλαυρίας (Πόρος), Μεθάνων ,  Τροιζήνος και  Δρυόπης.

=  20  Ιουνίου (2 Ιουλίου) 1936 (ΦΕΚ  28/21-6-1836) την επαρχία   Καλαυρίας  αποτέλεσε ο ομώνυμος Δήμος, υπαγόμενος  στο  Νομό  Αργολίδας,   στην  υποδιοίκηση μαζί με την Ερμιόνη.

=   Το ίδιο έτος δηλ. το 1836 καταγράφονται επίσημα για πρώτη φορά οι κατοικημένοι οικισμοί κατά την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτος στο παράρτημα του ΦΕΚ 80 / 28-12-1836:

Σε αυτή την επίσημη καταγραφή ο Δήμος Δρυόπης αποτελείται από τους οικισμούς: ΦΑΝΑΡΙ, ΕΣΤΕΜΟΝ, ΚΑΤΩ ΦΑΝΑΡΙ, ΠΟΤΑΜΙ, ΛΕΣΧΙΑ, ΡΑΔΟΥ, ΜΠΕΔΕΝΙ, ΤΡΑΧΙΑ, ΚΑΡΑΤΣΑ, ΜΗΤΟΝ, μονή ΒΥΔΙ 

      Οσον αφορά στον Πόρο  αυτός  περιλαμβάνεται στο Δήμο Πόρου μαζί  με  τους οικισμούς Μονής  Ζωοδόχου Πηγής   και Αγροκηπίων  (Παλάτια, Φούσα, Βαγιονιά).

      Καταγράφεται  επίσης Δήμος Τροιζήνος  που περιλαμβάνει  τη Μονή Αγίου Δημητρίου, την Απάθεια, τη Βαλεριά,   το  Δαμαλά,την Κατάρα, την Κοκκινιά,τα Μαζώματα, και τον Πασιά.

=  Στη συνέχεια με Β.Δ. της 22/6 (4/7) του 1838  ΦΕΚ 24/23-6-1838 η Τροιζηνία και η Καλαυρία υπάγεται στην διοίκηση της Υδρας.

=   Με το Β.Δ. της 29/7 (10/8) 1843 ΦΕΚ 28/13-8-1843 οι Σπέτσες υπάγονται στη διοίκηση Υδρας συνιστωμένης έτσι της Διοίκησης Υδρας και Σπετσών.

=  1840  ο Πόρος γίνεται έδρα του Δήμου  Τροιζηνίων. Περιλαμβάνει  Πόρο, Γαλατά, Δαμαλά, Τακτικούπολη . Αλλος Δήμος είναι ο Δήμος Δρυόπης, με έδρα το Κάτω Φανάρι. Περιλαμβάνει  ακόμη τα   Σκαπέτι, Καλλονή, Ανω  Φανάρι, Καραντζά, Αγ. Ελένη .

=  Το  1840  ολόκληρη η σημερινή επαρχία Τροιζηνίας υπαγόταν στο Νομό Αργολιδο-κορινθίας. 

=  Με τον Νόμο ΚΕ’ του 1845 ΦΕΚ 32/8-12-1845 οι νομοί Αργολίδος και Κορινθίας επανενώνονται και μία επαρχία του νέου νομού είναι αυτή της Υδρας και Τροιζηνίας, Σπετσών και Ερμιονίδος και έδρα του επάρχου ορίζεται η Υδρα με το Β.Δ. της 5/12/1845 ΦΕΚ 34/20-12-1845.  Σ αυτόν το Νόμο δεν εμφανίζονται    οι οικισμοί  Μονής  Ζωοδόχου Πηγής   και Αγροκηπίων  (Παλάτια, Φούσα, Βαγιονιά). Ο Πόρος  είναι  πρωτεύουσα του Δήμου  Τροιζήνος, που αποτελείται  από  το Βαλαριό, το Δαμαλά, τη Δάρα, τα Μαζώματα  και τον Πασιά. Δεν καταγράφονται άλλες  γνωστές ονομασίες.

Το 186Ι χτίστηκε ο ναός του Αγ. Γεωργίου, κοντά στο Kαστέλι,  και είναι η μητρόπολη του Πόρου. Χτίστηκε  μ  εισφορές  ενοριτών, ενώ για το κωδωνοστάσιο υπήρξε και κληροδοσία  της Ελισάβετ  Δ. Καραμάνου. Ο ναός έχει θαυμάσιες τοιχογραφίες του Παρθένη. Οι άλλοι δυο ενοριακοί ναοί είναι του Ευαγγελισμού, προς την Πούντα, και του  Αγ.Κωνσταντίνου στην Μπρίνια.

        Στα  χρόνια 1866-1870, όταν  οι   Κρητικοί  ξεσηκώθηκαν να διώξουν τους Τούρκους ήρθαν στον Πόρο 600 Κρήτες πρόσφυγες κυρίως  γυναικόπαιδα, που  εγκαταστάθηκαν στο νησί. 

1900

          Μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο Συνοικισμό   πολλοί   Έλληνες  πρόσφυγες. Τα σπίτια  σιγά- σιγά  επεκτάθηκαν προς τον Άσπρο Γάτο και την Βρυσούλα.

      Η  Καμάρα   του  Πόρου                  Ο Πίπης Παγώνης και το μανάβικό του           Η  τράτα του Μπέρδου  στο Νεώριο

     Η περιοχή του Συνοικισμού ήταν ενωμένη με την Σφαιρία, λόγω των προσχώσεων. Το 1877 όμως,   ανοίχτηκε  μια  μικρή διώρυγα για να περνούν οι ψαρόβαρκες, και δημιουργήθηκε  το  γνωστό γεφυράκι. Εκεί διασταυρώνονται οι δρόμοι προς Ασπρο Γάτο- Νεώριο, Συνοικισμό και Ασκέλι­ –  Μοναστήρι.

     Ώπως γράφει στο βιβλίο της «Ποριώτικες ιστορίες» η Ιουλία Δραγούμη, η τοποθεσία   Ασπρος Γάτος, πήρε το όνομά της από την γνωστή ταβέρνα του γερο-Καϊκα. Που κι αυτή πήρε τα  όνομά της από τον πίνακα ενός άσπρου γάτου. Το  γάτο  χάρισε   στον Καϊκα ένας ναύτης και τον ζωγράφισε ένας  αξιωματικός.

  **** «Ρουκουτίμα» λέγεται η ανατολική πλευρά της Μπρίνιας Πόρου, η μέση της απότομης κατηφόρας  από το Μύλο ως  τον Αγιο Στέφανο.  Είναι λέξη αρβανίτικη  και σημαίνει απότομη κατηφόρα, γκρεμίλα.

      Παλιοί Μπρινιότες λένε ότι εκεί πολύ παλιά υπήρχε μοναστήρι, το παλιότερο στο νησί. Τα κελιά των μοναχών ήταν ισόγεια κτίσματα σε σχήμα Π, με εσωτερική αυλή στο μέσο του Π, διαρρύθμιση που είχανε τότε όλα τα Μοναστήρια. Η αυλή αυτή υπάρχει και σήμερα  2007, ανάμεσα στις κατοι­κίες της Κατίνας Καραματζόγλου (βόρεια πλευρά), Ευάγγελου Πουλάκη (νότια πλευρά) και των αδελφών Αντωνίου (ανατολικά).

     Το σημερινό εκκλησάκι του Χριστού χτίστηκε το 1968 (τα θυρανοίξια γίνανε στις 23 / 9 /1968) στην ίδια θέση που παλιά βρισκό­ταν η εκκλησία της Αγ. Κυριακής με  ύστερα από το εξής περιστατικό:

     Η Κική Ψωμά, το γένος Ν. Σέγγου, βρισκόταν εδώ και πολλά χρόνια στην Αμερική. Συχνά έβλεπε όνειρα και οράματα που ο Χριστός και η Παναγία τη συμβούλευαν και την καθοδηγούσαν σε πολλά θέματα. Κάποια φορά, είδε σε όραμα το Χριστό να βρίσκε­ται στη Ρουκουτίμα και να της λέει: «πήγαινε, πες στον πατέρα αού να με βγάλει από 'δω που είμαι θαμένος».

     Όταν ήρθε στην Ελλάδα, έβαλε και σκάψανε στο σημείο που της είχε υποδείξει ο Χριστός και πράγ­ματι βρέθηκαν σε μικρό βάθος η εικόνα του Χριστού και τα θεμέ­λια της παλιάς εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, που ήτανε φτιαγ­μένα από μαλτέζικες πλάκες. Έτσι χτίστηκε η εκκλησία του Χρι­στού.

ΤΑ   ΔΕΙΝΑ  ΤΩΝ  ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ  ΠΟΡΟΥ

Η πρώτη απογραφή έγινε  το 1828, επί Καποδίστρια  και η περιοχή είχε 7.464 κατοίκους  που  έμεναν σε 880 οικήματα και 17 καλύβες.  Στο Γαλατά, όπως γράφει  ο Γιάννης Πουλάκης  στο βιβλίο του  " ο Πόρος και η ιστορία του", υπήρχαν  250 καλύβες  στις οποίες έμεναν  γυναίκες ελευθερίων ηθών. Αυτό δεν είναι απίθανο, αφού στη Τροιζήνα  ήταν το Ελληνικό  Στρατόπεδο  και στον Πόρο  το "Ναυτικό Διευθυντήριο" και ο "Ρωσικός Ναύσταθμος".

Ομως στον πίνακα  του Στάκκελμπεργκ (1834) δεν σημειώνεται   ούτε ένα σπίτι, ούτε  μία καλύβα, παρά  μόνο  μια ξύλινη αποβάθρα  στη Μπούγια.

Ενώ στου Λίντον  (1856)  σημειώνονται   μερικά σπίτια.

Το 1879 ο Πόρος είχε 5.414 κατοίκους, ενώ ολόκληρη η περιοχή γύρω στις 8.000. Ανάμεσα σ αυτούς,  εκτός  όσων  προαναφέραμε,  και  οι   οικογένειες Βέτα, Κουρμουλάκη, Δασκαλάκη,Τυρόπουλου, Βατικιώτη, Κρητικού, Τουρλακάκη,  Σαρικάκη,  Κρανιδιώτη,  Γρίβα,         Βερβενιώτη,    Μανιάτη, Μέξη, Κλάδου, Σπιθούρη, Πουλάκη,  Λαζάρου,  Κριεζή,  Γκούμα, Τσαμαδού, Σκούρτη,  Λεμπέση,    Νόση,  Κουνέλη,  Λιβανού, Στρατηγού,  Μάνεση, Λούζη, Δαρεμά, Καράμπαμπα,  Μουτζουβή, Παπαχρήστου, Παπαδόπουλου, Βουρδαχά   και   άλλες  που  αναφέρονται  σε άλλα κεφάλαια  της ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΚΗΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΣ.

Γύρω στα 1900 ο Πόρος,  πρωτεύουσα του Δήμου  Τροιζήνας, έχει περίπου 2.000  σπίτια.

Στα 1890, στην πλατεία Καποδίστρια, βρίσκονταν το δημαρχείο,  το Ειρηνοδικείο, το σχολείο θηλέων και  το εργοστάσιο απόρων κορασίδων που ίδρυσε ο Σ.  Καραμάνος.

   Μητρώο αρρένων υπάρχει  στον Πόρο  από το 1831. Το μητρώο  θηλέων  άρχισε  να τηρείται από το 1900.

  Το 1889  είχε  4.579  κατ, το 1907  4.369, το  1920   3.636  κατοίκους.

  Το 1928  ο Πόρος  είχε  4.593  κατοίκους και  το 1940    5.625  - ολόκληρη η επαρχία Τροιζηνίας, 15.549  (ΕΣΥΕ).

  Το  1951 είχε 4117, το 1961  4392, το  1971   ο  Πόρος  είχε  4265 κατοίκους και  το 1981  3.605. Το 1991 είχε  3.570  και το 2001, 4.348: Πόρος  4.102,  Αγιος  Νεκτάριος 15, Κυανή  Ακτή ( από Μπούγια – ως Τσελεβίνια) 231, Μονή  Ζωοδόχου Πηγής  0. ( Κυανή ακτή  1991  251 κάτοικοι).

=== Η Μονή το 1889  είχε 9,  το 1907  9, το 1920  23, το 1940  4, το 1951  24, το 1961  30, το 1981 8.

=== Η Αλυκή το  1981  53 κατοίκους.

=== Η Αρτεμις - ως Τσελεβίνια- 1981,  90 .

=== Το Λεμονοδάσος, 1981,   50.

=== Η Κυανή  Ακτή (Πλάκα), 1981, 56,.

=== Ο Αγιος Νεκτάριος  (Φούσα) 1981   67.

=== Προγυμναστήριο  1907  622,  1920 546,  1928  1856.

Ο  Πόρος  ηλεκτροφωτίστηκε το 1906 από την ιδιωτική  επιχείρηση  του Αλέκου   Καπακλή. Η επιχείρηση  της Ηλεκτρικής – δίπλα στο Γυμνάσιο αρχικά, κι ύστερα μετά  το νεκροταφείο, προς το  Ασκέλι – πέρασε  από πολλούς ιδιοκτήτες  ώσπου ήρθε  η ΔΕΗ   στο  νησί ( μετά το 1960).

       Το Ρολόϊ, σήμα κατατεθέν, χτίστηκε και λειτούργησε το 1928  επί προεδρίας, στο  «Σύνδεσμο των εν Αθήναις και Πειραιεί  Τροιζηνίων» ,  Ιωάννου Παπαδοπούλου- έγινε  με δαπάνες του.

     Ξεχωριστός Δήμος , ο Πόρος, έγινε το 1941. Σήμερα [6-4-2000]  περιλαμβάνει τη Σφαιρία, όλη  την  Καλαυρία,  από  την Μπούγια ως  την Πλάκα, το  Λεμονοδάσος , Καραπολίτι,  Μπισσέικα, Ποσειδώνια Πολιτεία,  Περγάρι , Φουρκαρί- οι  8 τελευταίες περιοχές  ονομάστηκαν  το  1991  «Κυανή Ακτή», με  251  μόνιμους   κατοίκους. 

πηγή  www.koutouzis.gr .