ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ

Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873 όπου ο πατέρας του ήταν πρεσβευτής της Τουρκίας. Πατέρας του ήταν ο Στέφανος Καραθεοδωρής και μητέρα του η Δέσποινα Πετροκόκκινου που η καταγωγή της ήταν από τη Χίο. Όλες τις σπουδές του τις έκανε στο εξωτερικό . Παρότι μεγάλωσε στην Ευρώπη , η ανατροφή του ήταν Ελληνοχριστιανική . Από μικρό παιδί μιλούσε Ελληνικά και Γαλλικά και πριν συμπληρώσει τα εφηβικά του χρόνια μιλούσε Τουρκικά και Γερμανικά.

Γενέτειρα της οικογένειας Καραθεοδωρή ήταν το παλιό Μποσνοχώρι , του οποίου ζωντανή συνέχεια αποτελεί η Ν. Βύσσα.

Διατηρώντας δια μέσω των αιώνων την Ελληνική ορθόδοξη φυσιογνωμία του , το παλαιό Μποσνοχώρι , κατάφερε να επιβιώσει μέσα από ιδιαίτερες αντίξοες συνθήκες της οθωμανικής περιόδου και να αναδείξει κορυφαίες προσωπικότητες των επιστημών , των τεχνών και των γραμμάτων ανάμεσα στις οποίες και την εξέχουσα οικογένεια των Καραθεοδωρήδων, μέλη της οποίας ανήλθαν στα ύπατα αξιώματα της Αυτοκρατορίας και απέσπασαν παγκόσμια αναγνώριση , χωρίς να αλλάξουν την ορθόδοξη πίστη τους ή να αρνηθούν την ελληνική τους συνείδηση.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής το 1883-85 πήγε στην Σχολή της Ριβιέρας και του Σαν Ρέμο. Ένα χρόνο πήγε σε Γυμνάσιο των Βρυξελών όπου στο μάθημα της Γεωμετρίας ένοιωσε την αγάπη και την κλήση που είχε για τα μαθηματικά. Το 1886 γράφτηκε στο Γυμνάσιο Ατενέ Ρουαγιάλ ντ' ιξέλλ των Βρυξελών απ' όπου πήρε το απολυτήριο του Γυμνασίου το καλοκαίρι του 1891. Στο Βέλγιο τότε γινόταν ένας διαγωνισμός μαθηματικών στον οποίο κλήθηκε η τάξη του Καραθεοδωρή να διαγωνιστεί για δύο χρόνια κατά σειρά και ο Καραθεοδωρής πήρε την πρώτη θέση και τις δύο χρονιές.

Στις 18 Οκτωβρίου 1891 ύστερα από εξετάσεις μπήκε στην Βελγική Στρατιωτική Σχολή όπου και άρχισε μια νέα περίοδο της ζωής του. Το 1895 αποφοίτησε από τη στρατιωτική σχολή ως Αξιωματικός του Μηχανικού και το 1898 έρχεται στην Αίγυπτο διότι προσελήφθη από τη Βρετανική Εταιρεία που κατασκεύαζε τα φράγματα του Ασουάν του Ασιούτ ως βοηθός μηχανικός. Στην Αίγυπτο παρέμεινε δύο χρόνια . Εκεί κατάλαβε ότι τα μαθηματικά ασκούσαν πάνω του μια πολύ μεγάλη γοητεία και ότι η δουλειά του πολιτικού μηχανικού δεν τον ικανοποιούσε. Αποφάσισε λοιπόν τον Ιούνιο του 1900 να εγκαταλείψει την Αίγυπτο και να σπουδάσει μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου στην Γερμανία.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή παντρεύτηκε το 1908 , στην Κωνσταντινούπολη , την Ευφροσύνη , το γένος Καραθεοδωρή, που ήταν μακρινή συγγενής του. Αυτός ήταν 35 ετών και η σύζυγος του 24 . Απέκτησαν δε δύο παιδιά , την Δέσποινα και τον Στέφανο.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή αναδείχτηκε σε κορυφαίο μαθηματικό παγκόσμιου επιπέδου , χρηματίζοντας καθηγητής σε τέσσερα γερμανικά πανεπιστήμια καθώς και στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ ανέλαβε κατ' εντολή του Βενιζέλου να οργανώσει το Πανεπιστήμιο της Ιωνίας στη Σμύρνη, των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί η στενή επιστημονική συνεργασία και αλληλοεκτίμηση μεταξύ του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή και του Αϊνστάιν.

Το επιστημονικό έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή επεκτείνεται σε πολλούς τομείς των Μαθηματικών , της φυσικής και της Αρχαιολογίας. Οι μαθηματικές του εργασίες αναφέρονται στον λογισμό των μεταβολών , στην θεωρία των πραγματικών συναρτήσεων , στη θεωρία των μιγαδικών συναρτήσεων , στις διαφορικές εξισώσεις με μερικές παραγώγους, στη θεωρία των συνόλων και στη διαφορική γεωμετρία. Οι εργασίες του στη Φυσική αφορούν τη θερμοδυναμική , τη γεωμετρική οπτική, την οπτική γενικότερα , την ειδική σχετικότητα και τη μηχανική. Οι αρχαιολογικές του μελέτες αναφέρονται σε κατασκευές της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Αιγύπτου. Συγκεκριμένα σε ναούς, σε πυραμίδες , σε αρδευτικά έργα κλπ.

Ο Καραθεοδωρή έγραψε 232 περίπου εργασίες από τις οποίες δημοσιεύθηκαν οι 165. Όλες σχεδόν οι εργασίες του είναι θεμελιώδεις έρευνες εξαιρετικής εμπνεύσεως οι οποίες τον αναδεικνύουν ως έναν από τους λίγους στη παγκόσμια επιστήμη, ρυμοτόμος της μαθηματικής διανοήσεως. Η όλη του έρευνα εκπροσωπεί το νέο μαθηματικό πνεύμα του 20ου αιώνα το οποίο χαρακτηρίζεται από την επάνοδο στην κλασική εντέλεια των αρχαίων ελλήνων μαθηματικών. Συγχρόνως το ενδιαφέρον του για τη σύγχρονη πολλαπλή πνευματική κίνηση εκδηλώνεται με συγγραφές και διαλέξεις . Για πολλά χρόνια ήταν συνεκδότης του περιοδικού Mathematische annalen (Ματεμάτισε αννάλεν), μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Circolo Mathematico di Palermo (Τσίρκολο Ματεμάτικο ντι Παλέρμο) και πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής της Encykloradie der mechanik (1931-1935).

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου 1950 θρηνούμενος από τους Μαθηματικούς και τους φυσικούς όλου του κόσμου, αλλά και από τον πνευματικό κόσμο δύο λαών που τον θεωρούσαν κι οι κι οι δύο ως τον καλύτερο εκπρόσωπο τους, του ελληνικού και του γερμανικού.

Ο άνθρωπος που ο Αϊνστάιν χαρακτήριζε «υπέροχο»
Η συναρπαστική ζωή ενός σοφού για τον οποίο οι μεγαλύτεροι μαθηματικοί του κόσμου μιλούσαν με απέραντο σεβασμό


Με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή πραγματοποιήθηκε διεθνές συνέδριο προς τιμήν του στον Εβρο, στους ακριτικούς δήμους της Νέας Βύσσας και της Νέας Ορεστιάδας, από όπου και η καταγωγή της οικογενείας του. Αυτός, τον οποίο ο Αϊνστάιν χαρακτήριζε «ein feiner Mensch», δηλαδή «ένας υπέροχος άνθρωπος», για το ήθος, αλλά και τη μόρφωσή του, είναι ελάχιστα γνωστός στους Ελληνες, αν και από τις αρχές του 1900 οι διασημότεροι μαθηματικοί του κόσμου μιλούσαν με απέραντο σεβασμό για το άτομό του.

Το τρένο συνέχιζε τη μοναχική πορεία του μέσα στη νύχτα προς τα νότια της Γαλλίας, εκεί, προς το τέλος της δεκαετίας του 1920. Οσοι είχαν μόλις επιβιβαστεί στο Παρίσι ετοιμάζονταν και αυτοί για έναν, όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες, πιο αναπαυτικό ύπνο. Κάποια από τις κλινάμαξες φιλοξενούσε τρεις επιβάτες, εκ των οποίων οι δύο κάθε άλλο παρά είχαν σκοπό να κοιμηθούν, καθώς τους απασχολούσε ένα πολύ σοβαρό μαθηματικό πρόβλημα. Μόλις είχαν ανεβεί και, όντας καθ' οδόν προς το συνέδριο, που άρχιζε την επομένη, από πολλή ώρα είχαν εμπλακεί σε τόσο ζωηρή συζήτηση ώστε δεν είχαν προσέξει καν τον τρίτο συνεπιβάτη τους, που είχε ανεβεί στο Σεμπλόν Εξπρές από το Μόναχο. Σκαρφαλωμένος στο τρίτο και ψηλότερα τοποθετημένο κρεβάτι του διαμερίσματος, μόνο η έντονη μυρωδιά του πούρου που κάπνιζε ακατάπαυστα έκανε αισθητή στους άλλους την παρουσία του. Η συζήτηση συνεχιζόταν ακόμη και όταν έσβησε το φως. Ο άγνωστος συνεπιβάτης, χωρίς να κατεβεί από το κρεβάτι, έσκυψε και ζήτησε την άδεια να τους διακόψει. Θα έβαζε κανείς στοίχημα ότι μάλλον θα τους έκανε λόγο για το ότι δεν θα τον άφηναν να κοιμηθεί αν συνέχιζαν έτσι τη συζήτηση όλη τη νύχτα. Εκείνος όμως, πιάνοντας το νήμα από εκεί όπου είχε διακόψει τους συνομιλητές, τους οδήγησε προς τη λύση της διαφωνίας τους, δίνοντας δίκιο και στους δύο με λίγες κουβέντες, που έδειχναν ότι ήταν και εκείνος μαθηματικός και μάλιστα κάτοχος του θέματος. Τις κουβέντες διαδέχθηκε η σιωπή και ο μονότονος θόρυβος του τρένου επάνω στις ράγες. Αυτή η άποψη, ξέρεις, είπε έπειτα από λίγο ο ένας από τους δύο διαφωνούντες στον άλλο, θυμίζει λίγο Καραθεοδωρή, που θα τον συναντήσουμε, από ό,τι ξέρω, αύριο στο συνέδριο. Ξεχάσαμε όμως, κύριε, με τη συζήτηση να συστηθούμε, είπε απευθυνόμενος μέσα στο σκοτάδι στον υψηλότερα τοποθετημένο άγνωστο συνεπιβάτη.

Και, όπως ίσως μαντεύει ο καθένας, ο ευγενής και καλά καταρτισμένος συνεπιβάτης τούς άφησε άφωνους, συστηνόμενος φυσικά ως Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ο ελληνικής καταγωγής επιστήμονας, ο οποίος ως τον θάνατό του, το 1950, είχε διδάξει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια Ευρώπης και Αμερικής, έχοντας κατακτήσει τον σεβασμό των διασημότερων μαθηματικών και φυσικών της εποχής.

*Ο κύριος με το πούρο

Για πολλά χρόνια στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» όσοι μαθητές, σπουδαστές, φοιτητές μαζί με τους καθηγητές τους επισκέπτονταν το Τμήμα του Επιταχυντή Σωματιδίων και είχαν την τύχη να τους ξεναγήσει ο κ. Φ. Τρουποσκιάδης, ένας τεχνικός που εργαζόταν εκεί, στο τέλος περνούσαν από μια ιδιότυπη δοκιμασία γνώσεων. Πρώτα δέχονταν την ερώτηση αν όλα όσα είδαν κατά την περιήγησή τους πίστευαν ότι θα μπορούσαν να τα είχαν σκεφθεί και να τα είχαν κατασκευάσει Ελληνες. Μετά αν γνώριζαν ότι μελέτες γύρω από τη σχετικότητα, τη θερμοδυναμική και τα μαθηματικά είχε κάνει κάποιος Ελληνας, που τον παραδεχόταν και ο ίδιος ο Αϊνστάιν. Και, τέλος, αν είχαν ακούσει από τους δικούς τους δασκάλους να αναφέρεται ποτέ μέσα στην τάξη το όνομα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Σε όλα αυτά η απάντηση όλων ήταν συνήθως μια σειρά από «όχι» συνοδευόμενα από αμηχανία ή και ενόχληση. Οπότε έπαιρναν ως αναμνηστικό της επίσκεψής τους, με την παραίνεση να κολληθεί σε κάποιον τοίχο εργαστηρίου ή έστω σπουδαστικού δωματίου, μια μικρή λιτή αφίσα με την ήπια φυσιογνωμία του Καραθεοδωρή, με το αχώριστο πούρο του, αποτυπωμένη με χοντρούς ασπρόμαυρους κόκκους επάνω στο χαρτί, συνοδευόμενη από λίγες φωτοτυπημένες σελίδες ενός παμπάλαιου τεύχους του «Αιώνα του Ατόμου», με κάποια στοιχεία από τη λαμπρή ζωή του. Ηταν η μόνη, από όσο γνωρίζουμε, σε ολόκληρη την επικράτεια προσπάθεια για διαρκή υπόμνηση της ύπαρξης και του τεράστιου επιστημονικού εκτοπίσματος του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Και αυτό από έναν απλό, άσημο ιδιώτη.

Θα άξιζε όμως να ξέραμε περισσότερα πράγματα για τον γόνο αυτόν της οικογενείας Καραθεοδωρή, γιο του έλληνα πρεσβευτή της Τουρκίας στις Βρυξέλλες, που γεννήθηκε το 1873 στη Γερμανία και μεγάλωσε στο εξωτερικό, ο οποίος ήδη ως μαθητής του λυκείου έπαιρνε επί δύο χρόνια το πρώτο βραβείο των μαθηματικών στους διαγωνισμούς που γίνονταν ανάμεσα σε όλα τα σχολεία του Βελγίου.

Αφού φοίτησε για τέσσερα χρόνια στη βελγική Σχολή Ευελπίδων και έγινε αξιωματικός, το 1895 επισκέφθηκε την Κρήτη, όπου γνωρίστηκε με τον νεαρό τότε Ελευθέριο Βενιζέλο. Στα 27 του χρόνια αποφασίζει να εγκαταλείψει τη σταδιοδρομία του μηχανικού στον στρατό και να αφιερωθεί στα μαθηματικά. Είχε προλάβει να παρακολουθήσει ανασκαφές στις Πυραμίδες της Αιγύπτου, να μελετήσει ιστορία της τέχνης, γνώριζε ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά, τουρκικά. Σε πέντε χρόνια είχε καταφέρει να γίνει υφηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και σε οκτώ χρόνια από τότε που πήρε το πτυχίο των μαθηματικών ήταν πλέον καθηγητής στο Γκέτινγκεν, διαδεχόμενος τον διάσημο Klein, τον Δία των μαθηματικών, όπως τον αποκαλούσαν οι σύγχρονοί του. Ταυτόχρονα αρχίζει να μελετά μόνος του λατινικά και αρχαία ελληνικά, εμβαθύνοντας έτσι στο έργο του Ευκλείδη, ενώ οι τιμητικές διακρίσεις και οι υψηλές γνωριμίες δεν σταμάτησαν να συσσωρεύονται. Το 1918 εκλέγεται καθηγητής στο Βερολίνο και τον Ιούλιο του 1919 ακαδημαϊκός? στην τελετή της αναγόρευσής του τον υποδέχεται ο ίδιος ο Μαξ Πλανκ.

* Φως εξ Ανατολών

Τον Σεπτέμβριο του 1919 τον καλεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Παρίσι και εκεί ο Καραθεοδωρή του αναπτύσσει τις απόψεις του για ένα δεύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς παραδίδει στον Ελευθέριο Βενιζέλο, γραμμένο στα γαλλικά, ένα σημαντικό κείμενο, με πολλά επιχειρήματα για την ίδρυση στη Σμύρνη ενός ελληνικού πανεπιστημίου. Είναι τόσο πειστικός ο Καραθεοδωρή ώστε τον Αύγουστο του 1920, σε ένα πολεμικό πλοίο στο λιμάνι της Σμύρνης, ο Βενιζέλος, ο ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη Στεργιάδης και ο Καραθεοδωρή συμφωνούν και αποφασίζουν την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, το οποίο θα είχε ως έμβλημα τη φράση «Φως εξ Ανατολών». Ο Βενιζέλος φαίνεται πως είχε βρει στο πρόσωπο του Καραθεοδωρή τον ιδανικό κινητήριο μοχλό για ένα τόσο δύσκολο έργο. Η ιδέα του πανεπιστημίου αυτού υποστηρίχθηκε από τον Βενιζέλο και τον Στεργιάδη οικονομικά και ηθικά πάρα πολύ. Και είναι κάπως δύσκολο να εξηγήσουν αυτή τη στάση όσοι πιστεύουν ότι ήταν προσχεδιασμένη η κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία από τον Βενιζέλο ώστε να γεμίσουν οι μεγάλες ακαλλιέργητες εκτάσεις της Ελλάδας από τους πρόσφυγες μεν, αλλά πάντοτε δραστήριους και δημιουργικούς Ελληνες της Μικράς Ασίας.

Η εισβολή των Τούρκων στη Σμύρνη τον Αύγουστο του 1922 διέλυσε τα οράματα και εξανέμισε τους κόπους του Καραθεοδωρή, που είχε εν τω μεταξύ παραγγείλει εξοπλισμό, βιβλία και έπιπλα για το πανεπιστήμιο. Και μέσα στον θρήνο των προσφύγων πλέον της Σμύρνης και στην αγωνία τους για μια θέση σε κάποιο πλεούμενο, ο Καραθεοδωρή δεν το έβαλε στα πόδια. Εστειλε την οικογένειά του γυναίκα και δύο ανήλικα παιδιά στο άγνωστο με κάποιο πλοίο και ο ίδιος έμεινε πίσω, ως δημόσιος υπάλληλος, μιας άλλης όμως νοοτροπίας και εποχής, για να περισώσει τα όσα του είχε εμπιστευθεί το ελληνικό κράτος! Και κατάφερε να φέρει πίσω σχεδόν τα πάντα αρχεία και άλλο υλικό. Από όλα αυτά κάποια σκεύη, βιβλιοθήκες και όργανα σήμερα βρίσκονται σκονισμένα στους σπηλαιώδεις διαδρόμους του παλαιού Χημείου στην οδό Σόλωνος και μάλιστα τα νεότερα μέλη του διδακτικού προσωπικού τα αντιμετωπίζουν με κάποια περιφρόνηση, ίσως και ενόχληση, επειδή καταλαμβάνουν πολύτιμο χώρο.

* Το μεγάλο πανεπιστήμιο

Ο Καραθεοδωρή κατάφερε να συναντήσει αργότερα την οικογένειά του και επέστρεψε στην Αθήνα, για να διδάξει επί δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο και στο Πολυτεχνείο, χωρίς όμως επιτυχία. Οπως ανέφερε επί λέξει στο «Βήμα» ο κ. Α. Κανδήλης, αυτόπτης μάρτυρας στις παραδόσεις εκείνης της εποχής, τα ελληνικά του ήταν άθλια και δεν μπορούσε να εκφραστεί καλά. Τον είχαν βάλει να διδάσκει μαθηματικά σε πρωτοετείς της Χημείας και οι φοιτητές-ακροατές του δυσφορούσαν και θορυβούσαν στη διάρκεια των παραδόσεων, μη γνωρίζοντας ποιον είχαν μπροστά τους και τι θα μπορούσε να τους προσφέρει αν έβρισκαν έναν τρόπο συνεννόησης. Απογοητευμένος, φεύγει το 1924 από την Ελλάδα και πηγαίνει να διδάξει στο Μόναχο, προσκεκλημένος από τον διάσημο Ζόμερφελντ, που είπε τότε: «Το Πανεπιστήμιο του Μονάχου είναι αρκετά μεγάλο για να επιτρέπει στον εαυτό του την πολυτέλεια ενός Καραθεοδωρή, ενώ για το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, που είχε εκφράσει και εκείνο τη διάθεση να τον εντάξει στο προσωπικό του, είχαν πει ειρωνικά άλλοι γερμανοί πανεπιστημιακοί: "Ιδέα που την έχουν για τον εαυτό τους στο Αμβούργο..."».

Στο Μόναχο έζησε όλη την υπόλοιπη ζωή του και πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου του 1950. Οπως έγραψε ο Νικόλαος Κριτικός, που τον γνώρισε αρκετά καλά:

«Η διανόησή του, που ήταν φιλελεύθερα προσανατολισμένη, είχεν αποκτήσει, ωριμάζοντας με τον καιρό, μια δύναμη και ένα πλάτος που δεν μπορούσαν να μην αισθανθούν και όσοι συνομιληταί του υπεστήριζαν τα αντίθετα. Τον θυμάμαι, λ.χ., στην αρχή του Πρώτου Πολέμου να προλέγει την ήττα της Γερμανίας ή στην χιτλερική περίοδο να προβλέπει την επίθεση του Χίτλερ και την τελική του καταστροφή με ένα κύρος που κλόνιζε τους μορφωμένους Γερμανούς, όσους οι επιτυχίες των ηγετών τους είχαν ήδη επηρεάσει. Για την πατρίδα του την Ελλάδα έτρεφε απέραντη αγάπη».

Δυσκολεύτηκε πολύ στη διάρκεια του πολέμου, όπως όλοι, ενώ και με την απελευθέρωση οι επιστήμονες γερμανοί ή ξένοι κάτοικοι της Γερμανίας εθεωρούντο από τους Συμμάχους εχθροί. Γι' αυτό ο Ι. Καλιτσουνάκης στις 13 Ιουνίου του 1947 σε επίσκεψη που έκανε στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και στον ίδιο τον Αϊνστάιν, όταν η συζήτηση ήρθε στον Καραθεοδωρή, που τον θεωρούσε φίλο του, ο διάσημος μαθηματικός είπε ότι είναι πρόθυμος να γράψει στις αμερικανικές αρχές τις εγκατεστημένες στη Γερμανία για να διευκολύνουν την επιστροφή όλης της οικογενείας στην Ελλάδα. «Er ist ein feiner Mensch» είπε ο Αϊνστάιν, κλείνοντας τη συζήτηση, για έναν άνθρωπο ορθολογιστή φυσικά, ελάχιστα γνωστό στην Ελλάδα, αν και κάποιο παγκοσμίως γνωστό θεώρημα φέρει το όνομά του, που δεν πλούτισε από την επιστήμη του, αλλά ήθελε πολύ να δει εκείνη να πλουτίζει.

Το επιστημονικό έργο του

Οι εργασίες του Κ. Καραθεοδωρή απλώνονται στη Μαθηματική Ανάλυση, στη Γεωμετρία, στον Λογισμό των Μεταβολών, στις Μαθηματικές Απεικονίσεις, στη Θερμοδυναμική, στη Θεωρία των Συνόλων, στη Θεωρία της Σχετικότητας. Είναι θεμελιώδεις και αναδεικνύουν το εύρος της σκέψης και των γνώσεών του. Από τη διδακτορική διατριβή του το 1904 για τη Θεωρία των Μεταβολών, που θεωρήθηκε θεμελιώδης, έδειξε την αξία του. Από εκεί προχώρησε ακόμη και σε εργασίες που θέτουν αξιωματικά τις βάσεις στη Θεωρία της Σχετικότητας, ενώ οι μελέτες του στη Γεωμετρική Οπτική οδήγησαν σε εφαρμογές τόσο αξιόλογες ώστε ένα σύστημα τηλεσκοπίων στο γνωστό αστεροσκοπείο του όρους Πάλομαρ έχει βασιστεί σε θεωρίες διατυπωμένες από τον Καραθεοδωρή. Η γερμανική ακαδημία δέχθηκε να εκδώσει από το 1945 το σύνολο των εργασιών του σε πέντε ογκώδεις τόμους, ενώ οι έλληνες φοιτητές γνώριζαν το όνομα του Καραθεοδωρή μόνο από τη γνωστή αφιέρωση σε αυτόν του βιβλίου του για τον Απειροστικό Λογισμό από τον καθηγητή των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτριο Κάππο.
΄Αλμπερτ Αϊνστάιν (τελευταία συνέντευξη Τύπου, 1955)

Η σχέση του ανθρώπου με τα μαθηματικά χαρακτηρίζεται σχεδόν πάντα από φανατισμό. Υπάρχουν εκείνοι --οι περισσότεροι-- που, μη προσπαθώντας να προσεγγίσουν τη γοητεία τους, δηλώνουν ορκισμένοι εχθροί αυτού του άγνωστου πεδίου υποχρεωτικής γνώσης στη διάρκεια των σχολικών χρόνων. Είναι και αυτοί οι οποίοι, έχοντας την τύχη να γνωρίσουν χωρίς σπασμένους κρίκους την αλυσίδα που αποτελεί η μαθηματική επιστήμη, αναδεικνύονται σε φανατικούς οπαδούς της. Κάνουν τη μαθηματική σκέψη τρόπο ζωής... Γνωρίζοντας, φυσικά, ότι τα μαθηματικά δεν είναι τίποτε άλλο από συνύπαρξη της ιδεολογίας, του ρομαντισμού, του ρεαλισμού, της οργανωτικότητας. Για κάποιους είναι κάτι περισσότερο... Ο κόσμος τους... Η ίδια τους η ζωή... Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, από τους διαπρεπέστερους μαθηματικούς-ερευνητές του 20ού αιώνα, είναι ένας από αυτούς τους λίγους ανά τον πλανήτη.

Γόνος γνωστής οικογένειας της Κωνσταντινούπολης, μέλη της οποίας κατέλαβαν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση, προασπίζοντας από τις θέσεις αυτές τα συμφέροντα των Ελλήνων ομοεθνών τους, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής ή Καραθεοδωρή --όπως επικράτησε να λέγεται-- αποτελεί έναν αξιόλογο εκπρόσωπο, μέσω της έρευνάς του, του μαθηματικού πνεύματος του 20ού αιώνα που χαρακτηρίζεται από μια στροφή στην κλασική εντέλεια των αρχαίων ελλήνων μαθηματικών.

Γιος του διπλωμάτη Στέφανου Καραθεοδωρή και της Δέσποινας Πετροκόκκινου, γεννιέται στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873, όπου ο πατέρας του είναι πρεσβευτής της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σε μικρή ηλικία χάνει τη μητέρα του και την ανατροφή του ίδιου, όπως και της αδελφής του Ιουλίας, αναλαμβάνει η γιαγιά του. Μεγαλώνει σε ένα ευρωπαϊκό, επιστημονικό και αριστοκρατικό περιβάλλον, με ζωντανά τα στοιχεία της ελληνορθόδοξης οικογενειακής καταγωγής. Μιλάει πολύ καλά ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά και τουρκικά. Φοιτά στη Σχολή της Ριβιέρας και του Σαν Ρέμο. Στο γυμνάσιο των Βρυξελλών, από όπου αποφοιτά, νιώθει στο μάθημα της γεωμετρίας ότι η σχέση του με τα μαθηματικά θα είναι διά βίου.

Ένας διαγωνισμός μαθηματικών, στον οποίο καλείται η τάξη του να διαγωνιστεί επί δύο κατά σειρά χρόνια, αποδεικνύει τις μαθηματικές του ικανότητες. Αναδεικνύεται πρώτος και τις δύο χρονιές. Όνειρό του, η ενασχόληση με τα μαθηματικά. Ο πατέρας του θεωρεί τη μαθηματική επιστήμη «επάγγελμα χωρίς μέλλον». Δεν τον αφήνει να σπουδάσει το αγαπημένο του θέμα και ο Κωνσταντίνος, ακολουθώντας την πατρική προτροπή, σπουδάζει στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου, από την οποία αποφοιτά ως αξιωματικός του Μηχανικού. Η αγάπη του για τα μαθηματικά αποτελεί όμως γι΄ αυτόν «σαράκι». Συνεχίζει να συμμετέχει σε διαγωνισμούς μαθηματικών, στους οποίους και διαπρέπει. Το 1898 έρχεται στην Αίγυπτο, όπου παραμένει για δυο χρόνια και εργάζεται ως μηχανικός --βοηθός μηχανικού αρχικά-- στο φράγμα του Ασουάν. Οι μαθηματικές αναζητήσεις αποδεικνύονται πολύ γοητευτικές για τον νεαρό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, ο οποίος δεν κλείνει τα αυτιά του στις σειρήνες... Τον Ιούνιο του 1900, εγκαταλείπει την Αίγυπτο, τα φράγματα, το επάγγελμα του μηχανικού, για τη μεγάλη του αγάπη: τα μαθηματικά. Κάθεται ξανά στα θρανία της μαθηματικής σχολής των Πανεπιστημίων του Βερολίνου και του Γκέτιγκεν, όπου αναδεικνύεται διδάκτορας το 1908. Η διδακτορική του διατριβή «Περί των ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών» είναι η πρώτη μελέτη η οποία ασχολείται συστηματικά με τη θεωρία των σποραδικών λύσεων, καθώς μέχρι τη στιγμή αυτή υπάρχουν μόνο περιορισμένα συμπεράσματα. Η μετέπειτα έρευνά του στον κλάδο αυτό αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα σε σειρά άλλων τομέων. Την ίδια χρονιά, το 1908, παντρεύεται στην Κωνσταντινούπολη την Ευφροσύνη, το γένος Καραθεοδωρή, μακρινή συγγενή του. Από τον γάμο αυτόν αποκτά δύο παιδιά, τη Δέσποινα και τον Στέφανο.

Η ακαδημαϊκή του καριέρα περιλαμβάνει έδρες διδασκαλίας μαθηματικών στα γερμανικά πανεπιστήμια της Βόννης, του Ανοβέρου, του Μπρεσλάου, του Γκέτιγκεν, του Βερολίνου και του Μονάχου. Αναδεικνύεται έτσι σε κορυφαίο μαθηματικό παγκόσμιου επιπέδου. Το 1920, αναλαμβάνει κατ΄ εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου να οργανώσει το υπό ίδρυση Πανεπιστήμιο της Ιωνίας στη Σμύρνη, των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Κατορθώνει να διασώσει τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Σμύρνης και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, μεταφέροντας τους τόμους της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το διάστημα 1922-1924 είναι καθηγητής μαθηματικών και μηχανικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Το 1924, εγκαθίσταται οριστικά στο Μόναχο. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1930, προκειμένου να συμβάλει στην αναδιοργάνωση των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης.

Πολύπλευρος και παραγωγικός μαθηματικός πια, ο Κ. Καραθεοδωρής βάζει τη σφραγίδα της επιτυχίας στα θέματα με τα οποία ασχολείται, τα οποία όμως λατρεύει... Το πεδίο της έρευνάς του, ευρύ. Λογισμός των μεταβολών, μερικές διαφορικές εξισώσεις, πραγματικές συναρτήσεις, μιγαδικές συναρτήσεις, γεωμετρική οπτική, θερμοδυναμική, γεωμετρία, θεωρία των συνόλων, αστρονομία, ειδική θεωρία της σχετικότητας του Α. Αϊνστάιν. Πρέπει να σημειωθεί η στενή επιστημονική συνεργασία και αλληλοεκτίμηση μεταξύ του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή και του Αϊνστάιν. Ο θείος ΄Αλμπερτ τον θεωρεί δάσκαλό του... Δεν έχει σημασία ότι ο Καραθεοδωρής δεν είναι τόσο γνωστός στο ευρύ κοινό όσο ο Αϊνστάιν...

Εκτός από το πλήθος των πρωτότυπων επιστημονικών εργασιών που δημοσιεύει, πλουτίζει τη διεθνή μαθηματική βιβλιογραφία με σειρά συγγραμμάτων. Κοινό χαρακτηριστικό τους, η μαθηματική τους αυστηρότητα που συνδυάζεται με επιμελημένη επεξεργασία λεπτομερειών και, κυρίως, μια διαυγή διατύπωση των εννοιών και των αποδείξεων. Διερευνά προβλήματα μεταβολών των m-διάστατων επιφανειών εντός ενός n-διάστατου χώρου. Κάνει ευρεία χρήση των μερικών διαφορικών εξισώσεων πρώτου βαθμού ή πρώτης τάξης, των πολλαπλών ολοκληρωμάτων και των γεωμετρικών μεθόδων. Συμβάλλει με την έρευνά του στη θεωρία των μιγαδικών συναρτήσεων. Ασχολείται με το θεώρημα του Εμίλ Πικάρ, περί προβλημάτων των συντελεστών με τις κανονικές οικογένειες συναρτήσεων πολλών μεταβλητών ή με τη σύμμορφη απεικόνιση... Στον Καραθεοδωρή οφείλεται η αναγνώριση της σπουδαιότητας θεωρήματος του Χέρμαν Σβαρτς, το οποίο δεν είχε έως τότε παρατηρηθεί. Η παρέμβασή του, όμως, σε συνδυασμό με άλλες μαθηματικές έρευνες, ανοίγει νέους ορίζοντες στη μαθηματική επιστημονική έρευνα, οι οποίοι οδηγούν στη μετονομασία από τον Καραθεοδωρή του εν λόγω θεωρήματος σε «λήμμα του Σβαρτς», όπως άλλωστε γίνεται γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία. Ο Καραθεοδωρής, ασχολούμενος με τις πραγματικές συναρτήσεις, εμπνέεται μια αξιωματική διατύπωση για τη μετρικότητα και το μέτρο των σημειοσυνόλων στο n-διάστατο ευκλείδειο χώρο. Εργάζεται με τον ίδιο ζήλο και όταν η «Γενική Ανάλυση» περιλαμβάνει ως ειδικές περιπτώσεις και τις υπόλοιπες «Αναλύσεις». Στο πλαίσιο αυτό, επεξεργάζεται την αλγεβροποίηση της έννοιας του ολοκληρώματος.

Τα συγγράμματά του αποτελούν, από την εποχή του μέχρι τώρα, πηγή πληροφόρησης για τους μαθηματικούς... «Λογισμός των μεταβολών και μερικές διαφορικές εξισώσεις πρώτης τάξης»... η πραγματεία που είχε προηγηθεί για το ίδιο θέμα, με τίτλο «Σύμμορφη απεικόνιση»... και δημοσιεύσεις, όμως, όπως οι «Πραγματικές συναρτήσεις»... Πολλές εργασίες του δημοσιεύονται λίγο μετά τον θάνατό του. Το διάστημα 1954-1957, η Βαυαρική Ακαδημία Επιστημών εκδίδει σε πέντε τόμους όλα τα συγγράμματά του. Το επιστημονικό έργο του επεκτείνεται σε πολλούς τομείς και της φυσικής ή της αρχαιολογίας. Οι εργασίες του στη φυσική αφορούν τη θερμοδυναμική, τη γεωμετρική οπτική, την οπτική γενικότερα, την ειδική σχετικότητα και τη μηχανική. Οι αρχαιολογικές του μελέτες αναφέρονται σε κατασκευές της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Αιγύπτου, ειδικότερα σε ναούς, πυραμίδες ή αρδευτικά έργα... Έγραψε 232 περίπου εργασίες, από τις οποίες δημοσιεύθηκαν οι 165. Όλες σχεδόν οι εργασίες του, όμως, αποτελούν θεμελιώδεις έρευνες εξαιρετικής έμπνευσης που τον αναδεικνύουν ως έναν από τους λίγους στην παγκόσμια επιστήμη. Έναν ρυμοτόμο της μαθηματικής διανόησης. Από το 1927, είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ στη συνέχεια ανακηρύσσεται μέλος των Ακαδημιών του Βερολίνου, του Γκέτινμπενγκ, του Μονάχου, της Μπολόνια και των Λιγκών της Ρώμης.

Για τον άνθρωπο Καραθεοδωρή, η κόρη του είπε πριν από λίγα χρόνια, μιλώντας σε επετειακή προς τιμήν του εκδήλωση: «Κάθε Κυριακή πηγαίναμε στη δεύτερη μεγαλύτερη εκκλησία του Μονάχου, η οποία είχε παραχωρηθεί στους Έλληνες. Ο πατέρας μου μας μεγάλωσε σαν Έλληνες. Πηγαίναμε σε γερμανικό σχολείο, αλλά δύο φορές την εβδομάδα ερχόταν στο σπίτι ο αρχιμανδρίτης και μας έκανε μαθήματα ελληνικών. Ο πατέρας μου, κάθε φορά που ερχόταν στην Ελλάδα, με έπαιρνε μαζί του. Στη Γερμανία, όταν με ρωτούσαν από πού είμαι, έλεγα με καμάρι ότι είμαι από την Ελλάδα, γιατί τότε τη θαύμαζαν την Ελλάδα...

Ο Κ. Καραθεοδωρής διατηρούσε τακτική αλληλογραφία με τον μαθητή του, Α. Αϊνστάιν. Την ύπαρξη της αλληλογραφίας αυτής, η κόρη του ανακάλυψε μετά τον θάνατο του πατέρα της. Κάποιες από τις επιστολές πουλήθηκαν, άγνωστο πώς... Σε μια από αυτές, που έμειναν στην κόρη του, ο Αϊνστάιν γράφει:

«Αγαπητέ κύριε συνάδελφε, βρίσκω θαυμάσιο τον υπολογισμό σας... Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε τη θεωρία σε αυτή τη μορφή στα Χρονικά της Φυσικής, καθόσον οι φυσικοί κατά κανόνα αγνοούν αυτό το αντικείμενο, όπως κι εγώ άλλωστε. Με το γράμμα μου θα πρέπει να σας φαίνομαι σαν τον Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το Crunewald και αναρωτιέται αν ζούσαν εκεί άνθρωποι πιο πριν. Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εκθέσετε επιπλέον και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα βρείτε σε μένα έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν, όμως, λύσετε το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια... Πίσω από αυτό το ζήτημα κρύβεται κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των αρίστων».

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, ή Καραθεοδωρή, φεύγει στις 2 Φεβρουαρίου 1950. Ο κόσμος των μαθηματικών και της φυσικής τον θρηνεί...